Al jaren koester ik een woord dat maar weinigen kennen. Het is eigenlijk al eeuwen en eeuwen niet meer in gebruik, maar er zijn nog wel twee Nederlandse plaatsnamen waarin men het woord duidelijk kan herkennen. Als men het kent tenminste. Ik had het eigenlijk zo veel mogelijk voor mijzelf willen houden, maar ik mag u dit talige kleinood eigenlijk niet onthouden. De aard van deze webstede maakt des te meer duidelijk waarom ik dit woord belangrijk vind.
Het woord dat ik bedoel is elft. En het betekent ‘zwaan’.
Men verwarre het niet met de gelijkluidende visnaam. De Oudnederlandse vorm van elft was alvit dan wel elvit en de plaatsnamen waar ik op doelde zijn Elft (Noord-Holland) en Elfterheurne (Overijssel). In de zustertalen bestond het ook, zij het in varianten: Oudhoogduits had elbiz, Oudengels ielfetu en Oudnoords alpt, ölpt en elptr. En buiten de Germaanse talen bestaat het ook en met dezelfde betekenis; zie het Oudkerkslavisch lebedĭ, vanwaar Russisch lebed’ en Tsjechisch labuť.
Het lijkt erop dat dit woord teruggaat op een Proto-Indo-Europese wortel *albh– ‘wit’. De aan het Latijn ontleende boomnaam abeel gaat hier ook op terug. En misschien heeft het mythologische wezen de elf/alf hier ook zijn naam vandaan. Maar elft lijkt ook verwant te zijn aan Oudnoords elfr ‘rivier’, vanwaar Noors elv en Zweeds älv.
Over de rol van de elft in de oude mythen en sagen zal ik een andere keer schrijven.
Taaldacht 
…sorry. Was even sprakeloos. Prachtige plaat ook, van die zwanen..eh..Elften.
Laat ik nou net vanmiddag bezig zijn gegaan met een nieuw hanger-ontwerp…een schip met twee zwanekoppen aan elke zijde!. “It’s in the Wyrd” zal ik maar zeggen. 😉
Er is duidelijk ook een verband met Alven.
Dat is wel heel toevallig inderdaad! 🙂
Wat mij ook mooi lijkt: een schild met een zwaan erop. Beetje zoals hier, alleen dan minder kitscherig.
Hmm…niet gek…Is dat een opdracht, Olivier?.
Daar vraag je me wat!
Zie ook het boek The tale of Lohengrin, knight of the swan : after the drama of Richard Wagner van Thomas William Rolleston, met verluchtigen van Willy Pogány: voorkant en een andere verluchting.
Ik zou zelf een meer… Saksisch schild verkiezen.
Als we dan toch ‘elft’ hebben, waarom zijn we dan ‘zwaan’ gaan zeggen?
Een mogelijkheid is dat de er oorspronkelijk een betekenisverschil tussen de twee was. Vanaf het ogenblik dat ze synoniemen van elkaar werden ging vanzelf een het onderspit delven.
Een andere mogelijkheid is dat (de voorloper van) elft al bestond en dat toen (de voorloper van) zwaan als dichterlijk woord diens intrede deed. Ook dan was een van beide gedoemd om het onderspit te delven.
Het woord zwaan heeft namelijk geen verwanten buiten het Germaans en lijkt terug te gaan op een wortel die ‘luiden, klinken’ betekent.
Wat ook mogelijk is: een van de twee bestond in een voor-Germaanse taal en vervolgens kwam met het Germaans het ander ook in omloop. Ook dan zou er wedijver zijn tot een verdwijnt.
Mooi woord!
Ik ken het alleen als naam voor de vis (inderdaad ook erg wit en zilverig).
Het gebruik van zwaan en elft naast elkaar (en het opgeven van elft) is m.i. tevens een mooie illustratie van het mengen van de diverse bestanddelen van de huidige Nederlandse taal. De van oorsprong Friese gebieden zullen een andere woordkeuze hebben gehad dan de Saksische of Frankische gebieden. Maar ook hier is mijn kennis van deze talen te beperkt. Het valt me i.i.g. op dat voor sommige zaken diverse woorden van germaanse oorsprong in omloop zijn.
Het idee van een schild voor een Elftling spreekt me zeer aan.
Dus pen gevat en aan de slag!
Het kite-shield, zoals de Engelsen het noemen, is mijn lievelingsschild.
In het verleden heb ik twee ontwerpjes gemaakt voor zulke schilden in het kader van reënactmentactiviteiten (scoort hoog op de leenwoordschaal – oeps!).
Een ontwerp voor het Elftlingschild vind je hier.
Het kite shield is ook mijn favoriet. Al vind ik de latere variant, met rechte bovenkant, ook zeer fraai.
Je ontwerp ziet er veelbelovend uit! Al denk ik dat de vleugels (en misschien ook de staart) flink groter moeten en de poten juist kleiner. Zie deze foto. En zie ook het ontwerp op dit schild.
P.S. Wat dacht je voor ‘reënactement(activiteit)en’ van naspelingen?
Olivier, excuses voor de late reactie.
Behoorlijk druk geweest.
Een aangepaste versie van het Elfting-schild komt nog.
Mijn eerste insteek was om de plaat in stijl (min of meer, voor zover na te gaan) van de Normandische en Saksische lange schilden te houden.
De vorm is in deze behoorlijk dwingend.
Kijken hoe ik het kan oplossen.
🙂
Geen enkel probleem joh.
Ja, de zwaan is met ontvouwen vleugels een stuk breder dan zo’n vliegerschild. Misschien dat er meer mogelijk is wanneer je het dier een kwart slag laat draaien.
Ook de Elbe in Duitsland zou hiermede in verband staan en de
Alpheios in de Griekse godenverhalen