Het is de hoogste tijd om terug te keren naar die aloude, edele oefening die de geest vindingrijk houdt en de taal kwik: het smeden van woorden. Het doelwit is deze maal een diep ingegraven leenwoord.
Motor is langs het Engels ontleend aan Latijn mōtor ‘beweger’, een afleiding van movēre ‘bewegen, in beweging brengen’. De meeste Europese talen hebben hetzelfde woord en anders een dat beantwoordt aan Engels engine. Zelfs het doorgaans eigenzinnige Fins berust in moottori. Uitzonderingen zijn Litouws met variklis, Pools met silnik en –u raadt het al– IJslands met vél en hreyfill. Dit laatste woord wordt vooral voor vliegtuigmotoren gebruikt en is een afleiding bij het werkwoord hreyfa ‘bewegen’. Vél is algemener en betekent ook wel ‘machine’; het gaat terug op Oudnoords vél ‘kunstigheid, kunstgreep’.
De Bond tegen Leenwoorden stelt voor om motor te vervangen door krachttuig danwel drijftuig. Een motor zorgt immers voor aandrijving en drijven had oorspronkelijk de betekenis ‘voortstuwen’. Denk hiervoor ook aan Engels to drive. Nu mogen we dankbaar zijn dat we met tuig gemakkelijk nieuwe woorden kunnen scheppen voor werk- en voertuigen, maar misschien zijn andere mogelijkheden te verkiezen.
Een ouder achtervoegsel waarmee woorden voor werktuigen werden gemaakt is -el, dat net als IJslands -ill (zoals in hreyfill hierboven) van Oudgermaans *-ilaz komt. Zo bestaan er in het Nederlands onder andere sleutel bij sluiten, vleugel bij vliegen en beitel bij bijten. Naar voorbeeld van het laatste stel zouden we dan voor ‘motor’ dreivel bij drijven kunnen opperen. Dat doet halftoevallig wel denken aan hreyfill.
Maar motor wordt ook wel gebruikt als verkorting van motorfiets. Zou dat voertuig dan ook dreivel (of krachttuig of drijftuig of iets anders) heten? Wel, wat let ons voorbeeld te nemen aan dat onbezongen doch waardevolle woord brommer? Een motor(fiets) is evenwel wat indrukwekkender dan een brommer, dus misschien dat iets razer niet zou misstaan. Ik ken woorden die minder stoer zijn.
En als we dan toch bezig zijn kunnen we net zo goed scooter onder handen nemen. Hier is het misschien verstandig om het domweg om te toveren tot schoeter. We zouden dan kunnen doen alsof het verwant is aan schateren ‘uitbundig lachen’, voorheen ‘met schelle stem praten’, dat zelf waarschijnlijk een klankschilderend woord is. Het geluid dat deze voertuigen maken is immers vrij schel.
Taaldacht 
Goede suggesties ! Alleen de laatste.. ”schoeter” ? Die komt er niet helemaal in. Wat te denken van ‘schetter’?
Ha, schoeter kwam voor mijn gevoel echt aanwaaien; die zie ik daadwerkelijk nog aanslaan.
Maar schetter heeft wel het voordeel reeds iets te betekenen.
Om hier de Bond tegen Leenwoorden te gebruiken als doorduwer van jouw voorstellen vind ik een slecht idee. Fabian Valkenburg is bezieler en enig lid, dat bevestigde hij me zelf. Hij komt zeker zelf niet met dit idee naar buiten, of ben je wellicht een oud-leerling van hem? Of hij ook denkt dat motor via het Engels in het Nederlands is gekomen, dat betwijfel ik sterk. Overigens zou dat veel logischer via het Franse moteur zijn, want die taalweg is veel korter.
Dat je bovendien het Engels aangrijpt om je eigen taal te verduidelijken, is ook zeer toonaangevend.
Neen dus, deze tekstpoging is onder je eigen peil. Al dat verwondert me dat wel.
Eigenlijk stel ik niet enkel mezelf de vraag, maar ook jou: Wat is je bedoeling eigenlijk met deze webwerf?
Taaldacht is niet verbonden aan de Bond tegen Leenwoorden en gebruikt deze evenmin als “doorduwer”. Het ligt evenwel voor de hand voor iemand die op zoek gaat naar een evenwoord voor een leenwoord om ook te kijken en melden wat de Bond tegen Leenwoorden daarvoor heeft bedacht en aangeraden.
Dat motor langs het Engels uit het Latijn is gekomen wordt gesteld door o.a. het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands. Ga zelf ook maar na: als het Nederlands langs Frans moteur aan het woord was gekomen, zoals je zegt, dan zouden wij wel… moteur zeggen, en niet motor.
Voor het overige snap ik niet waarom je zo’n drukte zit te maken.
Dat Nicoline Van Der Sijs die mening heeft, kan goed zijn, maar het is niet de eerste keer dat ze zich vergist, ze is God de vader niet. Dat is trouwens gemakkelijk aan te tonen.
En neen, het is niet omdat jij niet op de hoogte bent dat er in Vlaanderen én zuidelijk Nederland zeer veel moteur gezegd wordt, dat het niet zo is. Destijds is het echter geweerd door de instellers van het ABN en later het AN, terecht overigens.
Nogmaals tot mijn grote spijt merk ik dat je bronnen zich allemaal wel zeer dicht bij elkaar bevinden. Dat leidt niet tot grote objectiviteit.
Ik maak me helemaal niet druk, ik stel enkel vast dat je meningen verkondigt als dogma’s, terwijl het bewijsmateriaal helemaal niet stevig gegrond is. Ook tot mijn grote spijt.
En nogmaals, je hebt al sterkere stukjes geschreven.
Overigens, nogmaals de onbeantwoorde vraag:
Wat zijn je doelstellingen eigenlijk? Je studies zo goed mogelijk verwaarden of je inzetten voor eigen-aard en taal? Of mis ik iets?
Dat er in Vlaanderen en Zuidelijk Nederland moteur wordt gezegd is mooi, maar dit stuk gaat over het woord motor. En motor gaat niet terug op Frans moteur, mogelijke betekenisbeïnvloeding daargelaten. Dat spreekt voor zich. Daarnaast ga ik niet enkel uit van het EWN (dan wel Van der Sijs). Van Haeringen (1936) bijvoorbeeld zegt hetzelfde.
Hoe dan ook, je richt je op een bijzaak. Dit stuk is hoofdzakelijk een oefening in woorden bedenken.
Taaldacht is een verzameling gedachten over taal, met nadruk op de herkomst van woorden en het behoud van talig erfgoed.
Ik zou eigenlijk “drijver” voorstellen, iets dat wat ander “drijft” is een drijver. Hoealwel dan wel snel enige spraakverwarring opkomt in die andere “drijver”, iets dat drijft (op een vloeistof).
Aanhaling:
Hoe dan ook, je richt je op een bijzaak. Dit stuk is hoofdzakelijk een oefening in woorden bedenken.
Taaldacht is een verzameling gedachten over taal, met nadruk op de herkomst van woorden en het behoud van talig erfgoed.
In orde, het is een nobele doelstelling zowel voor ditmaal als in het algemeen. Wanneer het echt op scheppen van nieuwe woorden bedenken aankomt, meen ik dat het toch goed is, om altijd eerst even na te gaan of er in onze eigen woordenschat niet iets beter of gelijkwaardigs te vinden is.
Als voorbeeld geef ik telloor, wat zowel hier als in Frans Vlaanderen nog steeds zeer verspreid en gebruikt is. Het woord bord hebben we van de Hollanders gekregen d.m.v het ABN-AN, hoewel dat in hoeveelheid gebruikers sterk moeste en moet onderdoen voor telloor.
Sterker, in het Duits is Teller het goede woord en daar komt de etymologische kat op de koord, ons aller geliefde Nicoline vermeldt deze verwantschap niet eens en doet een poging om het onmiddellijk aan het Frans te verbinden. Vandaar meen ik dat jullie Noorderlingen, als je tenminste ernstig wil blijven genomen worden, best die haat tegen Germaanse oorsprong en verwantschap wat laten vallen, want dat wordt toch stilaan tijd, nietwaar?
Mijn betoog is eigenlijk dat het niet zo dikwijls nodig is om naar nieuwe woorden te zoeken, maar wel een eerlijk onderzoek naar eigen woorden die het opgefokte Nederfranglais gemakkelijk kunnen evenaren.
Met de 1500 ingevoerde Franse werkwoorden is dat alleszins het geval, behoudens de weinige uitzonderingen.
Denk hierbij aan vergemakkelijken, dat al te snel door faciliteren vervangen wordt. Daar moet niets nieuw voor uitgevonden worden. Enkel zou het mooi zijn als er terug schrijvers zoals Marten Toonder opstonden, die eigen taal vooropstellen. Niet enkel in boeken of kerkelijke teksten, maar ook in kranten, tijdschriften, webwerven, enz.
Wie probeert u nu te vermanen? Alle Nederlanders? De schrijvers en denkers van Taaldacht? In dit laatste geval snap ik de samenhang van het verhaal, bijvoorbeeld het stuk over de heer Toonder, in het geheel niet.
Laat mij eerst en vooral zeggen, dat ik deze webstek buitengewoon waardeer. Ik heb daar als leek een beetje geschiedenis en zeker vele nieuwe woorden bijgeleerd. Dus beste mensen, doe zo voort.
Aan schrijver Gaardenier wil ik toch wel zeggen dat ik de indruk heb dat hij complexen tegenover onze noorderburen heeft. Ik ben ook een Vlaming en ik vind dat wij moeten samenwerken en niet op elkaars kap moeten zitten voor onbenulligheden. Sorry Gaardenier, maar je doet heel kneuterig. Als jij bijspraak geeft ga je er met de botte bijl in en ik nog altijd geleerd van kies te zijn. Met azijn vang je geen vliegen. In tegenstelling met jou vind ik nieuwe woorden zeer boeiend. Als wij bijvoorbeeld voor ‘compenseren’ belonen gebruiken is dat voor mij snor, maar ik beschouw ‘veroorzaten’ even geschikt.
Ik stel voor dat jij ook een leesstukje schrijft, want afbreken is gemakkelijker dan opbouwen, vriend. Ook heb ik niet de indruk dat ‘taaldacht’ onze Germaanse wortels verwaarloost.
Er wordt regelmatig naar het Oud-Engels of Goties verwezen, dus waar zit het probeem?
Van een Vlaming, die niet steeds herhaalt, welke moeilijke geschiedenis wij wel hebben doorgemaakt.
WALTER GAUWLOOS
Haha, er komt iets uit zijn hol!
Aanhaling:
Het zou best een reinterpretatie van een niet meer begrepen woord kunnen zijn.
Dat vind ik nu echt een reine terpretatie zeg
Mogen kneuterige meningen er ook zijn? Of zijn alleen gauw loze welkom?
Gaardenier, ik heb je al eens eerder de deur gewezen, en nu zet ik je ook echt buiten. Ga maar mooi een tijdje afkoelen.
Een buikschuiver voor een bromfiets, vind ik wel echt schilderachtig. je ziet ze als het ware
echt op hun machine liggen.
Voor iets dat trekt, sleurt of sleept bestaat er het werkwoord ‘DINZEN’. Misschien dat het woord ‘een denzel of donzel’ ook eens kan overwogen worden. het is maar een voorstel.
O ja, een kleine vergetelheid. Denzel of donzel zou een mooi woord kunnen zijn voor tractor.
Ik dacht nog eventjes na over het woordje ‘VEL’ dat in de laas wordt gebruikt. Het is Oudnoors en betekent ‘kunstwerk’. Ons oud woord ‘WIEL’ in de betekenis van ‘kunst, vernuft en list’ is daarvan afgeleid. Ik vraag me nu af of de naam ‘WIELAND’ zou kunnen gebruikt worden voor ‘kunstenaar of misschien listigaard ?Volgens prof. Debrabandere
is het Franse woord ‘GALANT’ afkomstig van’ WALAND of WIELAND.’
De Fransen zelf beweren dat dit woord afstamt van ‘GALER’ een oud woord voor ‘zich vermaken’. Dit verwijst naar het Neder Frankies ‘WALA’ goed en heeft in het Gallo-Romeins
het woord ‘WALARE’ gevormd, met de betekenis van ‘een zorgeloos leven leiden’.
Een andere Franse bron vermeldt dat het zou stammen van het Duitse ‘WALLAN’ oftewel koken.
Walter