Ðá wes þér án of Norwegan þe wiðstód þet Englisce folc, þet hí ne micte þá brigge oferstígan, ne sige gerechen.

Het is gezegd dat in het jaar van Onze Heer 1066 in de slag bij Stamford Bridge, toen een Engels leger een heerschaar wijkingen uit Noorwegen verraste, er een enkele reus van een wijking de nauwe brug over de Derwent hield om tijd te winnen voor zijn medekrijgers. Houwend met een geweldige Deense aaks doodde hij welhaast veertig Saksen eer hij werd overwonnen. Ze hadden hem met pijlen kunnen vellen, tot hun schande, als zij hem niet zo hadden bewonderd.

Het is een dadenreeks voorbeeldig van de welbeschouwde mannelijke, lichamelijke levenskracht waar ik geen woord voor kende. Tot ik in een van de streektalen van onze lage landen –namelijk die van Zaanland– een zeldzaam doch oeroud woord ontdekte: nor, dat zoveel als ‘fut, levenskracht’ betekent. Het is bij het bekijken van diens herkomst dat men de volle waarde van dit woord kan kennen.

Want, zoals A.A. Weijnen toont in zijn Etymologisch dialectwoordenboek, dit woord is waarschijnlijk te herleiden tot een oeroude wortel die ‘man; kracht, levenskracht’ betekent. Deze wortel ligt ook ten grondslag aan woorden in wijdverwante talen: Bretons nerz ‘kracht’, Litouws nóras ‘wil’, Sanskriet nár- ‘man, mens’, Grieks anêr ‘man’ en Sanskriet sūnára- ‘vol levenskracht’. En deze wortel heeft men ook in verband gebracht met de naam van de oude godin Nerthus, die volgens de Romeinse geschiedschrijver Tacitus door sommige Germaanse stammen werd vereerd, die in oorsprong één en dezelfde is als de naam van de oude god Njörðr uit de Scandinavische mythologie.

Verder ken ik geen verwanten in enige andere Germaanse taal of streektaal, maar ongetwijfeld was het woord wijder verbreid in het oude Germanië – ik durf te zeggen dat dichters het in de mond hebben genomen in hun lofzangen en heldendichten. De Oudgermaanse vorm zou ik dan reconstrueren als *nuram, en de Nederlandse vorm zou ik bepalen als noor. Het is een onzijdig woord, dus wij spreken van het noor. Vergelijk voor de klankontwikkeling hoe Oudgermaans *spuram heeft geleid tot Nederlands (het) spoor.

Het noor is dus de mannelijke, lichamelijke levenskracht. Het is de wil tot leven, met geweld als het moet, grenzend aan moed, roemzucht en geldingsdrang. Het is wat die arme Saksen in 1066 op de brug over de Derwent in zulk een sterke vorm tegen een hoge prijs mochten meemaken. Dat het woord zo lijkt op Noor, Noorwegen en noord is overigens toeval – een heuglijk toeval niettemin.

Ten slotte kunnen wij het noor onderscheiden van enkele andere, vergelijkbare begrippen. Zo is er de tier, welke meer de glorieuze, bloeiende levenskracht is (komend van een wortel die zo veel als ‘schijnen’ betekent). Daarnaast is er de vaag, te weten de kracht kenmerkend van het jeugdige leven. En er is de keest: de kiem of het beste, edelste, meest wezenlijke van iets.

~