Waarom geniet het Engels bij Nederlanders zo vaak de voorkeur, in zang en handel en wat niet al, boven de eigen taal? Afgezien van het aanzien en de klanken komt dit misschien doordat het Nederlands doorgaans meer lettergrepen vergt dan het Engels. Alleen al het voltooid deelwoord met zijn ge- maakt het Nederlands betrekkelijk lang: vergelijk geboren met born.
De bondigheid van het Engels komt ook door het alleraardigste achtervoegsel -ed, dat zoveel betekent als ‘beschikkend over, in het bezit van, behept met’, terwijl wij het moeten zien te redden met aanvoegsels als ge–(d/t), be–(d/t) en -ig om datzelfde uit te drukken. Zo zeggen de Engelsen bijvoorbeeld horned waar wij gehoornd zeggen. Zij zeggen bearded en blue-eyed, wij gebaard/bebaard en blauwogig.
En doch, Joost van den Vondel (1587-1679) had het nog over de “blaeuooghde jeught” van het “woeste Duitschlant” – hier het oude Germanië. Want het achtervoegsel was oorspronkelijk niet beperkt tot het Engels. En nog steeds niet: hoewel het in het algemeen Nederlands is verdwenen wordt het nog gebruikt in de streektalen, vooral die langs de kust. Zo vinden wij in het Drents het woord scholmaagd, dat gewoonlijk ‘kieskeurig bij het eten’ betekent, maar letterlijk ‘met ondiepe maag’ – het eerste lid schol is verwant aan Engels shallow.
In het Gronings is het achtervoegsel ook nog ruim aanwezig. Diens overleven zal ook te danken zijn aan het feit dat het voltooid deelwoord in het Gronings doorgaans geen ge- heeft (vergelijk ik heb goed geslapen met ik heb goud sloapen).
Wij noemen:
laankhoard ‘langharig’ (vergelijk Engels longhaired)
laankbaind ‘langbenig’
uterbaind ‘met o-benen’
twijbaind ‘tweebenig’
ainoogd ‘eenogig’ (vergelijk Engels one-eyed)
holoogd ‘hologig’
doeknekt ‘ineengedoken, met ingetrokken hoofd’
nievelteund ‘met de tenen naar binnen’
dwaarshakt ‘met de tenen naar buiten’
maalkopt ‘driftig, humeurig’
dikkopt ‘met een dikke kop’
stiefkopt ‘stijfkoppig’
witbekt ‘bleek’
radbekt ‘gebekt’
haalfbekt ‘gebrekkig sprekend’
spitsbekt ‘spitssnavelig’
radneersd ‘ijverig’ (neers, neerze = Nederlands aars)
laankneersd ‘traag’
swoarneersd ‘traag’
drijkleurd ‘driekleurig’
leegstamd ‘laag van stam’
laankstoald ‘met een lange steel’
gruinschild ‘met groene schil’
haardschild ‘met harde schil’
waikschild ‘met zachte schil’
ribbeld ‘hobbelig’
streept ‘gestreept’ (vergelijk Engels striped)
bloumd ‘gebloemd’
grimd ‘gevlekt (van vee)’
Wat is er op tegen om dit achtervoegsel weer te gebruiken in het Nederlands? Wat let ons bondig te spreken van bost land, bloemde weiden, hoornd vee en grijshaard volk? Het zou ook terugdringen de alomtegenwoordige g, die in zijn noordelijke, harde uitspraak weinig bemind is bij anderstaligen.
Het besproken achtervoegsel gaat terug op Oudgermaans *-ōda- (en diens variant *-ōdija-). Een oude vorming was *hringōd(ij)a-, vanwaar Oudsaksisch hringōdi, Oudengels hringed en Engels ringed. Het achtervoegsel is zelfs ouder dan het Oudgermaans en kwam voor in wijdverwante talen in voorbeelden als Latijn barbātus ‘bebaard’ en Grieks ἀπύρωτοσ (apúrōtos) ‘onaangeroerd door vuur’, letterlijk ‘ongevuurd’.
Taaldacht 
Volgens mij heeft de geliefdheid van het Engels weinig te maken met de bondigheid ervan, en alles met diens ontzaglijke taalmacht en brede bereik. Latijn en zelfs Duits zijn bondiger. Toen het Frans de toon zette, was dat de geliefde taal, ondanks zijn langdradigheid. Overigens is het Engels op een aantal vlakken allesbehalve bondig, zoals het verplichte gebruik van “do” in vragen en ontkenningen, de stroeve overtreffende trap, en de meestal onaaneengesloten woordsamenstellingen.
Het is niet nieuw om de eigen taal te willen vormen naar of te willen aanvullen met de dominante taal van de eigen tijd. In oudere tijden wrong men de geschreven taal in de woordvolgorde van het Latijn. Later hield men de naamvallen kunstmatig in stand uit bewondering voor Caesars taal en dier verbuigingstabellen. Toen Napoleons kanonnen over de Europese vlakten rolden, was het bon ton om Frans vocabulaire in de eigen spraak te verweven. En nu het Engels het vaandel voert, is de verleiding groot om zijn sterktes in onze taal te willen brengen.
Op zich ben ik er niet hoe dan ook tegen. In dit geval: bijvoeglijke naamwoorden zonder ge- en met -de zouden in het begin wat vreemd luiden, maar zouden taaleigen blijven en tegelijk een grotere afwisseling bieden. Niettemin is het Nederlands nog reeds een bijzonder rijke en schone taal die op zich geen aanpassing behoeft. Misschien eens tijd om een stukje te schrijven over de sterktes van het Nederlands ten opzichte van het Engels? 🙂
goed geantwoord Dwelm
Zelf denk ik wel dat de bondigheid van het Engels een belangrijk voordeel is – al is dit inderdaad geen reden om de waarde van het Nederlands te geringschatten. Mij lijkt het Engels altijd een taal die meer door de tijd geërodeerd is, terwijl het Nederlands iets van de ruwere schoonheid van het oude Germaans bewaard heeft. Toch zou ook ik graag van een ‘grijshaard volk’ spreken.
ja, ik wou nog een woordje zeggen over ‘schol’. Zoals jullie weten is dat in het Vlaams een
heilwens bij het ledigen van een glas. In Nederland zeggen ze ‘proost of gezondheid’.
Deze schol betekent ook het glas ondiep maken.
Er is niets mis mee dat men het Engels mekelt. Dat is ieder zijn gading, maar toch zou ik ook graag Oud-Nederlandse of middeleeuwse gedichten willen behandeld zien. Ik denk dan aan
het schop’ den vos Reynaerde’ die vol symboliek zit en waarvan de namen van de dieren mij trom aanspreken. En waarom ook geen overstapje doen naar het Zuid-Afrikaans. Een rarde die ik zo smakelijk vind. Of ook oude ijslandse zagen (met de vertaling erbij natuurlijk).
Kortom nog veel werk voor de boeg.
veel meeval.
Walter