Weinig namen zijn zo oerdegelijk en alledaags als Hendrik, helemaal in diens samengetrokken vorm Henk. Doch ondertussen is de naam oorspronkelijk van koninklijke lading, alsmede een van de meeste geheimzinnige die ons is overgeleverd. Want hoewel het tweede lid -rik zonder twijfel de verbasterde vorm is van de oude naamstam rijk ‘heerser, koning’, toont het eerste lid zich een raadsel.

Wat weten we? In elk geval dat dit eerste lid oorspronkelijk een lange klank had en dat de -d- in Hendrik een latere invoeging is ter vergemakkelijking van de uitspraak. Vergelijk hoe minder en donder zijn ontstaan uit Middelnederlands minre en donre. De lange klank en het ontbreken van de -d- is nog te zien in de Hoogduitse vorm van de naam: Heinrich. Volgens oude duidingen was het eerste lid een latere nevenvorm van de naamstam heem ‘thuis, woonplaats’ (Hoogduits Heim), zodat Hendrik domweg een nevenvorm van Hemerik is. Maar het veranderen van een -m- in een -n- op juist die plek is klankkundig maar moeilijk te aanvaarden en zonder ander voorbeeld. Een andere duiding, dat het eerste lid gevormd is uit ouder *hegin (> hein, in omheinen), werkt ook niet, want daarvoor komt de naam te vroeg voor zonder -g-.

Het eerste lid luidt dan in diens losse, zuivere vorm heen. Wat mag dat wel niet betekenen? Het hedendaags Nederlands kent een woord heen als benaming voor de stijve zegge, een niet heel bijzonder gewas dat vooral in draslanden voorkomt. Zulks zal niet als naamstam hebben gediend. Maar in het Oudgermaans bestond een ander, mogelijk verwant woord, *hainō, dat in het Nederlands ook *heen zou hebben geluid, ware het hier nog overgeleverd. In het Oudengels is het opgeschreven als hán ‘uitspringende steen dienend als grensteken’ (vanwaar Engels hone ‘slijpsteen’) en in het Oudnoords als hein ‘slijpsteen’. Buiten het Germaans is dit woord volgens etymologen als Jan de Vries en Vladimir Orel verwant aan Grieks kṓnos ‘kegel, punt’, Sanskriet śāna ‘slijpsteen’ en Avestisch saēni ‘punt, top’, en uiteindelijk dan afkomstig van een Proto-Indo-Europese wortel waar ook Latijn cōs ‘slijpsteen’, cātus ‘scherp’ en Sanskriet śiśāti ‘scherp maken’ vandaan komen.

Als dit heen in Hendrik inderdaad van Oudgermaans *hainō komt, wat moest het dan betekenen binnen zo’n naam en hoe duiden we de naam als geheel? Mijns inziens betekende heen/*hainō als naamstam ‘uitspringende steen, top’, en betekent de naam Hendrik/Heinrich (Oudgermaans *Hainarīks) wel ‘top-heerser’; ja ‘uitstekende koning’ in de ruimste zin van het woord – voor een heerser die boven alle anderen uitsteekt in macht en pracht.