Ze liepen achter elkaar. De ingang naar het pad was als een boog die leidde tot een duistere tunnel, gemaakt door twee grootse bomen die samenleunden, te oud en gewurgd door veil en baardmos om meer dan een paar verzwarte bladeren te dragen. Het pad zelf was smal en wond zich in en uit tussen de stammen. Al gauw was het licht aan de poort als een klein, hel gat ver achter hen, en de stilte was zo diep dat hun voeten voort leken te bonzen terwijl alle bomen over hen leunden en luisterden.

Vertaald uit The Hobbit van J.R.R. Tolkien

De stilte in het woud of elders in het wild kan heerlijk zijn en geheel tot rust stemmen. Maar doodse stilte –als blad niet ruist noch vogel zingt– spelle onheil, als ware er kwaad in aantocht. Het is een opmerkelijke overgang die men wellicht niet even gauw in de gaten heeft. Dus toen ik alweer enige tijd geleden het eigenaardige Groningse woord nosk tegenkwam, met diens betekenis ‘(dood)stil in de natuur’, tuurde ik met zowel argwaan als verwondering en vroeg ik mij af: wat voor een stilte werd er oorspronkelijk bedoeld met dit woord? Was het wel een aangename?

Kornelis ter Laan geeft in zijn omvangrijke Nieuw Groninger woordenboek slechts één voorbeeld van het gebruik van dit woord, en wel uit het werk van de gevierde Westerwoldse schrijver Jan Hendrik Neuteboom. t Was nou ale stil en nosk, lezen wij daar. Voor een Nederlandse weerga zou ik mij nos of noos voorstellen, ouder nosch of noosch, maar geen van zulks is opgeschreven in de grote woordenboeken. Ook in andere zustertalen lijkt het niet voor te komen, althans niet in een enigszins verwante betekenis. Het werd allengs nos in de nauwe gangen van mijn geest.

En toen had ik de volgende ingeving. In het Oudgermaans bestond een woord *nawiz ‘dode, lijk’, dat is overgeleverd als Gotisch naus, Oudengels néow* (in o.a. néobedd ‘sterfbed’) en Oudnoords nár (ook in samenstellingen als Náströnd ‘lijk-strand’, de naam van een plek in de heidense Hel). Dit *nawiz is verwant aan *naudiz, de voorganger van Gronings neud en Nederlands nood, en vermoedelijk ook aan Oudnederlands nōson ‘hinderen’, Middelnederlands nōsen ‘schaden, deren’, vanwaar de afleiding onnozel.

Gronings nosk ‘(dood)stil’ zou bij deze woorden kunnen horen als de voortzetting van een anders niet overgeleverd Oudgermaans *nauskaz, met een oorspronkelijke betekenis als ‘doods’. Denkt u daar maar aan als u een keer een bospad volgt, ver van de bewoonde wereld, en dan volstrekte stilte merkt, als blad niet ruist noch vogel zingt. Wie weet welk een oeroud euvel schuilt in dat nosse woud?