Onze taal is haastig geworden: soepel en lenig, maar ook leeg van klank en niet zelden vaag en nietszeggend. Zeker in dichtvorm was de taal van onze voorouders langzaam, niet lenig. Zij was diep van klank en van een rijke, bondige zeggingskracht.

Zo sprak J.R.R. Tolkien eens in een lezing over het stafrijm, nu als slotstuk opgenomen in The Fall of Arthur. In het titelgedicht zet Tolkien zijn eigen woorden kracht bij: in gedragen stafrijm vertelt hij hoe de schemer viel over het rijk van koning Arthur.

Vele Britse vertellers gingen hem voor, van de geschiedkundige Geoffrey of Monmouth in zijn Historia Regum Brittanniae (ca. 1137) tot de verheven treurzang in verzen van Alfred Lord Tennyson (The Passing of Arthur, 1859). Tolkien kent zijn klassiekers, zo blijkt wel uit het bijgevoegde essay van zoon Christopher. Toch is zijn gedicht niet zozeer bijzonder om de nieuwe wendingen die hij aan het eeuwenoude verhaal toevoegt. Haar kracht ligt veeleer in de bezwerende muziek van de allitererende verzen.

Vooral in beschrijvingen van de onherbergzame wereld rond Arthur en de zijnen toont Tolkien zijn beheersing van het stafrijm. Een mistige dageraad klinkt als:

Dawn came dimly.      On the dun beaches
the foam glimmered      faint and ghostly;
the tide was turning,      tempest waning.
Light leapt upward      from the long shadow.

Ook wanneer hij de verwrongen relatie tussen Guinever en Lancelot beschrijft, klinken de verzen hard en meedogenloos. Nergens schreef Tolkien zo direct over frustratie en schaamte als in zijn woorden over Lancelots eenzaamheid. En ook de latere vervreemding tussen Lancelot en Guinever wordt met korte en krachtige beelden beschreven:

The shining sun      was sudden shaded
in storms of darkness.      Strange he deemed her,
from her self altered.      By the sea stood he
as a graven stone,      grey and hopeless.

Het is een harde wereld die Tolkien schetst; hier is geen plaats voor de (schijn)heilige ridders en jonkvrouwen van andere Arthur-vertellingen. Guinever is een harteloze, zelfzuchtige koningin. Lancelot zet één verkeerde stap en is verloren. En Arthur en Gawain vechten op het mistige Engelse strand een hopeloze strijd tegen Mordred en de vallende duisternis.

Toegegeven, het is enigszins teleurstellend dat, in een uitgave van zo’n 230 bladzijden, het titelgedicht al na 67 pagina’s ten einde is. Het verhaal stokt in media res, en het zou mij benieuwen of de perfectionistische Tolkien blij zou zijn met de uitgave van zo’n onvoltooide pennenvrucht. De rest van The Fall of Arthur wordt opgevuld met inzichtelijke maar ook wat stoffige bijdragen van Christopher Tolkien.

Gezien de blijvende populariteit van de schrijver is het dan ook  verleidelijk om woorden als ‘winstbejag’ en ‘uitmelken’ in de mond te nemen. Toch rechtvaardigt het titelgedicht deze nieuwe toevoeging aan Tolkiens postume oeuvre. Ook in onvoltooide vorm biedt zij vele glimpen van de ritmische kracht van stafrijm. The Fall of Arthur bewijst dat de bondige en dichterlijke taal van onze voorouders nog niet voorgoed vergeten is, en dat een woordensmid haar om kan smeden tot een vruchtvol alternatief  voor de vluchtige woorden van een haastige tijd.