Hoewel het onze voorouders niet ontbrak aan tafels, waaraan zij met hun gezellen genoten van goede spijzen en minder goede spijzen, hebben zij toch ooit hun eigen woord ervoor opzij geschoven en tafel van de Romeinen overgenomen, dat wil zeggen van Latijn tabula. Maar stel voor spel en vermaak dat het niet ontleend is, hoe zou het zich dan verhouden tot andere inheemse woorden? Hoe kunnen wij dit woord verheemduiden?
Allereerst, een van de werkelijk inheemse woorden schuilt nog in de uitdrukking te berde brengen, dat wij begrijpen als ‘iets aan de orde stellen’, maar eigenlijk ‘aan tafel brengen’ betekent. Dit berd is verwant aan bord. Het echte Germaanse woord voor ‘tafel’ is echter allang vervlogen. Het zou nu bied luiden, de evenknie van Oudsaksisch biod, Oudengels béod en Oudnoords bjóð. Waar het vandaan komt is onduidelijk, maar het valt te betwijfelen of het aan bieden verwant is.
Voor tafel valt verrassend gemakkelijk een inheemse oorsprong te verzinnen. We weten namelijk dat a vaak met oe wisselt in onderling verwante woorden, zoals graven, graf en begrafenis naast groef, groeve en groeven. Vandaar dat er onmiddellijk een verband met (ver)toeven te voelen is. Dit werkwoord betekent tegenwoordig ‘verblijven’ en wordt vaak gebruikt in de verbinding goed toeven, maar vroeger had het ook de betekenis ‘ontvangen, onthalen, trakteren’.
Dit toeven is afgeleid van toef, dat vanouds beperkt is tot het Vlaams en nu onder meer verwijst naar een ‘vriendelijk onthaal’ en een ‘hartelijke ontvangst’, en vroeger ook naar ‘verzorging met eten en drinken’ en zelfs ‘feest’.
Een tafel is dan waaraan men zijn gasten mag toeven, om grote verhalen te vertellen of anderszins te snoeven.
Taaldacht 
Leuk stuk weer Olivier, en zet aan tot denken,
ik weet dat de Nederlandse woordjes “aan tafel” bekend zijn in het buitenland, er wordt me wel eens gevraagd wat dit nu betekend. Ik zit me dan ook te bedenken dat de Engelse of Duitse taal hier eigenlijk geen betekenis voor heeft (at the table/am Tisch zijn volgens mij niet gangbaar in die beide landen). Dit terwijl het “aan tafel” ook eigenlijk betekend dat je met je familie/vrienden “vertoefd,” zoals je al zegt, waarbij dus niet noodzakelijkerwijs gegeten hoeft te worden (als je er maar zit). Het “aan tafel” is dus echt pluriform, nooit zo bij stilgestaan.
Daar stond ik niet eens bij stil. In het Duits hangt het uiteraard van het verband af of je am Tisch of an den Tisch gebruikt.
HetDuits is wat dat betreft misschien wel erger danhetNederlands, dat naar mijn mening vaak onnodig lidwoorden heeft. Daar zou ik nog eens een stukje over schrijven.Ik wil enkel maar aan Johannes aanvullen dat de uitdrukking ‘à table’ in het Frans dan wel weer heel gangbaar is. Franstaligen roepen ‘à table’ om aan te kondigen dat het eten klaar staat, zoals we dat met ‘aan tafel’ ook doen.
Kijk dat wist ik dan weer niet, bedankt voor de aanvulling!
Dag Olivier,
heeft het woord’TAVEN’ oud -germaans voor offer hier ook ietrs mee te maken ?
Ik vrees van niet: taven gaat langs Oudgermaans *tafnan terug op de Proto-Indo-Europese wortel *dh2p-, terwijl toeven langs Oudgermaans *tōbōjanan teruggaat op de Proto-Indo-Europese wortel *debh-, *dobh–…
U zou “The last Kingdom” eens moeten kijken als u “Vikings” een leuke serie vindt.
Ik vrees dat ik me bij Vikings iets te veel erger aan de geschiedkundige onjuistheden e.d. om ervan te kunnen genieten (en wat ik er vooralsnog van gezien heb verwacht ik niets anders bij The Last Kingdom). Maar er zitten wel vaak mooie beelden in.
zou het niet ook iets met het gaelic tábla (uitspraak lijkt op tabelé)(en daarmee het engelse table) te maken kunnen hebben
Ja, in de zin dat Iers tábla en Engels table (al dan niet langs het Frans) ook ontleend zijn aan Latijn tabula.
U schrijft: “Het echte Germaanse woord voor ‘tafel’ is echter allang vervlogen.”
Heeft er met zekerheid zo’n woord bestaan? Of is door het vervangen van een bord (plank) op schragen door een blad met vaste poten het bord/brett/etc. door de tabula vervangen?
Ik weet niet hoe lang er al tafels met poten (in stede van schragen) zijn in de Germaanse wereld, maar in de oudste overleveringen werden Latijn tabula en mēnsa ‘(eet)tafel’ alsook Grieks τράπεζα ‘tafel’ doorgaans vertaald met vormen van Oudgermaans *beuda-, oftewel Oudsaksisch biod, Oudengels béod, Oudnoords bjóð e.d. Met andere woorden, de Germanen vonden dat de Romeinse en Griekse tafels genoeg op hun eigen leken om dit met hun eigen woord weer te geven.