Deze week worstel ik mij door een pittig doch uitermate boeiend boek: From Proto-Indo-European to Proto-Germanic van Don Ringe, uit 2006. Hierin wordt beschreven hoe het Oudgermaans is ontstaan uit het Proto-Indo-Europees (PIE), de voorouder van de meeste Europese talen.

Een van de vele belangwekkende dingen in het boek is hoe Ringe het woord beer op een andere wijze duidt dan het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands (EWN) dat doet. Het EWN geeft als enige oppering dat beer van een PIE wortel *b^her- ‘glanzend, lichtbruin’ komt en merkt daarbij op dat een bijnaam van de beer ook wel bruintje is. Maar volgens Ringe is er weinig bewijs dat zo’n wortel werkelijk heeft bestaan.

Wat Ringe betreft is een andere mogelijkheid dan ook aannemelijker, namelijk dat beer van de PIE wortel *ǵ^hwér- komt. Vandaar komen in elk geval ook Grieks thḗr en Litouws žvėrìs, beide ‘wild dier’, alsook Latijn ferus ‘wild’, vanwaar door ontlening ook Engels feral ‘wild, woest’ en fierce ‘woest, hevig’. Zo beschouwd is de beer dus eigenlijk ‘de wilde’ in de spraak van onze woudwarende voorouders.

Het gewone, oorspronkelijke Proto-Indo-Europese woord voor ‘beer’ was overigens het tongbrekende *h₂ŕḱtsos, vanwaar onder andere Latijn ursus, Grieks árktos en Middeliers art. Als het woord ook in het Oudgermaans was overgeleverd is het moeilijk te zeggen wat de vorm dan wel zou zijn geweest, maar een goede mogelijkheid is *arhtaz. Dit zou in het Nederlands dan waarschijnlijk tot art dan wel racht hebben geleid. Vergelijk voor de klankontwikkeling hoe de voornaam *Gīsaberhtaz tot zowel Gijsbert als Gijsbrecht heeft geleid.

Overigens betekende het Griekse woord árktos naast ‘beer’ ook ‘Grote Beer (het sterrenbeeld)’ en zodoende ook ‘het Noorden’. De afleiding arktikós betekende dan ook ‘noordelijk’. Langs het Latijn en het Duits is dat woord in het Nederlands terecht gekomen, in de vorm van arctisch ‘bij de noordpool behorend’. Dat er rond de noordpool ook nog eens ijsberen leven maakt de kring weer rond.