“Alle kunst streeft ernaar muziek te worden,” volgens het beroemde motto van Walter Pater. Binnen de letterkunde is vooral de dichtkunst veelvuldig met muziek in verband gebracht: zij wordt een zelfde oorsprong toegedicht, en legt net als muziek grote nadruk op ritme en melodie. In de nadagen van de traditionele poëzie is zelfs getracht haar ritme in muziekschrift te noteren (zie bijvoorbeeld Sidney Laniers The Science of English Verse (1880)). Minder bekend is dat ook proza een eigen muzikaliteit heeft, waarover vooral in het begin van de vorige eeuw in het Engels veel geschreven is, bijvoorbeeld in History of English Prose Rhythm door A.C. Clark (1912) en George Saintsbury’s Prose Rhythm in English (1913).

Een van de interessantste bevindingen van zulke studies is dat er een onderscheid gemaakt kan worden tussen cadansen die uit het Latijn de taal binnengekomen en ritmes die Germaans van origine zijn. De klassieke retorica legt de nadruk op het einde van een zin of zinsgedeelte, de zogenaamde ‘cursus,’ die een aantal vaste vormen kan aannemen. Het botsen van klemtonen is hierbij uit den boze, evenals het eindigen van zinnen met trocheïsche cadansen of een beklemtoonde lettergreep. De cursus zorgt voor een soepel, melodieus zinseinde, zoals in deze zin het geval is. Zij “produces harmony, not grandeur, and imparts to prose an element of tune,” in de woorden van A.C. Clark. Proza dat de klassieke wetten van de cursus volgt klinkt als een wals, misschien als een elegante barokke compositie, maar nooit als Beethoven, en al helemaal niet als Wagner.

Het Germaanse prozaritme, aan de andere kant, wordt juist gekenmerkt door botsingen van klemtonen, alliteratie, trocheïsche ritmes en beklemtoonde eindlettergrepen. Het mist wellicht de lenigheid en subtiele melodie van latinistisch proza, maar maakt dit goed door expressiviteit, kracht, en ‘grootsheid.’ Het zal geen verbazing wekken dat J.R.R. Tolkien er een meester in was, maar ook schrijvers die zichzelf veel minder met ons Germaanse verleden verbonden voelen reiken in hun grootste passages naar dergelijke ritmische stijlmiddelen. Zo vinden we ze allemaal in het beroemde slot van F. Scott Fizgeralds The Great Gatsby: de klemtoonbotsingen in green light, run faster, arms further – richting de climax zelfs one fine morning en borne back ceaselessly – afgewisseld met de trocheïsche cadans van year by year recedes before us en boats against the current, de vele eindklemtonen, en de alliteratie van Gatsby-green-orgastic, faster-further-fine en beat-boats-borne-back. Zo krijgt Walter Pater gelijk, en benadert ook het grootste proza de schoonheid van muziek:

“Gatsby believed in the green light, the orgastic future that year by year recedes before us. It eluded us then, but that’s no matter –  tomorrow we will run faster, stretch out our arms further… And one fine morning – so we beat on, boats against the current, borne back ceaselessly into the past.”