In en rond de hoeves van Noorwegen leeft de nisse, een wezentje dat goed werk levert voor de dieren van het erf. Om hem hiervoor te bedanken, en om hem te vriend te houden, geeft de boer hem maaltijden. Omdat de nisse vaak in de fjøs (‘stal’) zit wordt hij ook wel fjøsnisse genoemd. In Zweden kent men hem als de tomte en in Nederland is hij te vergelijken met de kabouter in diens oude vorm. De oorspronkelijke betekenis van kabouter is dan ook waarschijnlijk ‘huisvriend, huisgeest’.
De nisse dient eigenlijk te worden onderscheiden van julenissen, oftewel de kerstman zoals men hem in Noorwegen kent. Het gebruik rond julenissen is overigens niet eigen aan Noorwegen, maar vanuit Denemarken en Duitsland gekomen. Nisse, in elk geval in de verbinding julenissen, wordt doorgaans geduid als een verbastering van Ni(e)ls, en dus uiteindelijk Nikolaus, de heilige die wij uiteraard als Sinterklaas kennen.
Maar dit hoeft niet voor de oorspronkelijke (fjøs)nisse te gelden. Het is zelfs goed mogelijk dat Ni(e)ls ooit is verhaspeld met een inheems Noors woord. In hun zeer geleerde etymologisch woordenboek van het Noors, Våre arveord ‘onze erfwoorden’, stellen Bjorvand en Lindeman dat nisse mogelijk een uitbreiding is bij Oudnoords niðr ‘(bloed)verwant, maag’. Dat woord komt net als Gotisch niþjis id. en Oudengels niððas (mv.) ‘mannen’ van Oudgermaans *niþjaz. Bjorvand en Lindeman vergelijken hiervoor o.a. hoe IJslands bátsi ‘kleine boot’ naast bátur ‘boot’ staat en Zweeds brorsa ‘kleine/dierbare broer’ naast bror. Een nisse zou dan oorspronkelijk een ‘kleine verwant’ zijn. Dat lijkt alleszins redelijk.
Het probleem is dan wel dat er geen oudere vorm van nisse is overgeleverd op schrift, zoals Oudnoords *niðsi of ouder Oernoords *niþisō, waardoor deze duiding speculatief blijft. Maar het is tot nog toe wel de beste duiding als nisse een inheems Noors woord is. En anders, als het dan toch van Ni(e)ls komt, is het een verdraaid goeie verheemduiding.
Opmerkelijk is overigens dat de Nederlandse voortzetting van Oudgermaans *niþjaz toevalligerwijs nisse zou luiden (met kortere vorm nis). En ook de s-uitbreiding van de duiding hierboven zou in het Nederlands tot nisse hebben geleid. Dat is meer dan genoeg reden voor Nederlandse vertellers om ook van nissen te verhalen.
Taaldacht 
Als eigenaar van de achternaam ‘nijsen’ kan ik dit natuurlijk erg waarderen. Waarschijnlijk gaat ‘nijsen’ terug op de Franse stad Nice, maar ik vind een oorsprong in de buurt van ‘nissen’ eigenlijk veel interessanter.
Heb je je stamboom onderzocht? Want Nijsen is volgens de familienamenbank een patroniem: ‘zoon van Nijs’. De voornaam Nijs is overigens, net als bijvoorbeeld Dennis, een verbastering van Dionýsios ( ‘de bij de god Diōnysos horende’), een gangbare naam in het oude Griekenland.
Overigens, de naam Nice is ook van Griekse herkomst.
Maar verband met nisse is uiteraard ook niet verkeerd. Al zou ik, als ik jouw naam zou verheemduiden, kiezen voor aansluiting bij de naamstam *nīþaz (> nijd) ‘nijd, toorn in de strijd’.
Mijn stamboom is inderdaad eens onderzocht, en ik meen dat de oorsprong van de naam in Nice lag, al werd de mogelijkheid van Dionysos ook genoemd. In elk geval lijkt het waarschijnlijk dat de stam teruggaat op een Griekse god.
Beste Kasper,
Dionysios was de Griekse god van de wijn en de dans.Je hebt dus een
leuke naam.
Nice is ook een grieks woord en komt van NIKE en betekent overwinning.
De Grieken hadden daar eertijds hemingen gesticht op Franse kust.
Je naam indachtig, zou ik zeggen, leef zoals een Bourgondier en drink
af en toe een heerlijk glas wijn.
Gezondheid