In de Middeleeuwen had zowat iedereen een eigen spraak en spelling—voor zover die kon schrijven—al nam men voorbeeld aan anderen. Later kwamen er regels en een algemene taal, vanuit voorschrijving van het juiste. Nu houden taalkundigen zich meer bezig met beschrijving van het gangbare, hoewel de meeste mensen waarde blijven hechten aan maatstaven en zoiets als goed taalgebruik. Maar volgens de nieuwste opvattingen is dat onderdrukking.

Van de week verscheen de nieuwe uitgave van de grote, bekende Algemene Nederlandse Spraakkunst, het vrij te lezen naslagwerk dat de regels en opzet—niet de spelling—van onze taal beschrijft zoals ze nu eenmaal zijn. Zo wordt ook het gebruik van als naast dan genoemd als onderschikkend voegwoord bij ongelijkheid, bijvoorbeeld groter als naast groter dan. Daarop volgt in het werk de opmerking dat als in dit geval niet door alle taalgebruikers wordt aanvaard en beter is te vermijden om moeilijkheden te voorkomen.

Er was niettemin ophef over en dat is ook wel te begrijpen, want in dezelfde week werd aan beide zijden van de Noordzee betoogd dat het onderwijs—de hele samenleving eigenlijk—af moet stappen van het begrip van foutloos schrijven en goed taalgebruik op zich.

Een opvatting als deze is niet nieuw en doet ons terugkeren naar de Middeleeuwen. Er valt dan ook best wat voor te zeggen en er is een eindje in mee te gaan. Niet te ver, want anders komt de begrijpelijkheid in het geding. En zoals gezegd hechten de meeste mensen nu eenmaal waarde aan enige maatstaven in spraak. Bovendien, als we naar de Middeleeuwen kijken moeten we bijvoorbeeld ook rekening houden met de oude Germaanse dichtkunst en haar stafrijm, waarin wel degelijk binnen het raamwerk van regels werd gewerkt, tot schitterende uitkomst overigens.

Wel nieuw is de reden die afgelopen week gegeven werd: zowel het Engels als het Nederlands worden “gekoloniseerd door een homogene groep Noord-Europese, witte, mannelijke en elitaire mensen.” De gedachte daarbij is dat vooral die groep mensen regels oplegt aan de taal, waardoor er een (te hoge) drempel bestaat voor deelname door laaggeletterden en mensen van afkomst elders.

Dat zal menige ziel verbazen, om meerdere redenen. Zo wekt het begrip kolonisatie de indruk dat deze talen worden afgepakt van anderen, terwijl ze oorspronkelijk juist oud erfgoed van “Noord-Europese, witte mensen” zijn. Het is alsof je hekelt dat “gele Japanners” zich het Japans hebben toegeëigend van zwarte, bruine en witte mensen.

Dit gebruik van kolonisatie komt uit de koker van een nieuwe denkstroming die zegt dat de samenleving in wezen is te ontleden in groepen onderdrukkers en onderdrukten. De top der onderdrukkers wordt gevormd door de blanke mannen die op vrouwen vallen, want die hebben de meeste macht en plukken nog altijd de vruchten van wat hun voorvaders hebben afgepakt van anderen. Ze zijn aldus bevoorrecht. Zo gaat de gedachte althans.

Opmerkelijk is dat deze nieuwe denkstroming de laatste jaren overheersend is geworden in westerse samenlevingen, van wereldbedrijven en het onderwijs tot de grote bladen en zenders, met name in het invloedrijke land waarin zij ontwikkeld is: de Verenigde Staten. En hierin zit gelijk de tegenstrijdigheid, want de ware macht ligt dus inmiddels allang bij het netwerk van mensen die deze denkbeelden belijden. Dat blijkt ook uit het gegeven dat tegenwoordig bijna niemand het nog waagt uitdrukkelijk de belangen van “Noord-Europese, witte mensen” te behartigen.

Dat in het Nederlandse betoog, van ene Hilde Roothart in de Volkskrant, niet blank maar wit wordt gezegd is ook zeer belangwekkend. Het hernieuwde gebruik en de bevordering van wit over blank komt vanuit dezelfde zeer invloedrijke kringen, langs onder meer de NOS en de meeste grote bladen, wordt zodoende min of meer opgelegd, en is dus bij uitstek een machtszet. Dat wil zeggen dat juist Roothart en de haren hier de kolonisator van onze taal blijken. Te meer, het is opmerkelijk dat de mensen die tegen het begrip van foutloze taal zeggen te zijn tegelijkertijd het gebruik van blank fout rekenen.

Het moet overigens gezegd worden dat er genoeg niet-blanke mensen zijn die waarde hechten aan de Nederlandse taal zoals ze nu is, met regels en al, of hoe dan ook aan een taal met voorschriften zoals we die gewend zijn. Doch geen zorgen, want deze witte vrouw zal hen terechtwijzen.

We kunnen ons verder nog afvragen wat Roothart en de haren met mannelijk of man bedoelen. Volgens hun almaar meer maatgevende gedachtegoed is geslacht een keuze en hangt het niet af van lichamelijke kenmerken. Dus wat is een man dan? Ben je een man wanneer je je een man voelt? Wat betekent het om je een man te voelen? De rede zegt dat een woord niet te duiden is door naar hetzelfde woord te verwijzen, maar we hebben het kennelijk maar te aanvaarden. De mensen met macht over onze taal en samenleving maken het ons kolonisators niet gemakkelijk.

Roothart, die een opleiding Cross-over Creativity afrondt aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, denkt zoals gezegd aan de belangen van laaggeletterden en mensen van afkomst elders en wil dat niemand wordt buitengesloten. Zodoende is de Nederlandse taal voor haar niet zozeer een stukje waardevol erfgoed van een wis volk als wel een middel dat als gemeengoed herverdeeld moet worden uit de handen van onderdrukkers.

Wat slechts als middel beschouwd wordt kan uiteraard ook ingeruild worden als het uitkomt. Ze heeft (nog) niet betoogd dat het Nederlands moet wijken voor een taal die door meer mensen begrepen wordt, opdat minder mensen worden buitengesloten, maar die geest waart reeds rond, wint grond en zal niet uit zichzelf gaan luwen. Grappig hoe een beweging die verscheidenheid hoog in het vaandel heeft de wereld juist minder verscheiden maakt.