Iedereen die ook maar enige belangstelling heeft voor het diepere verleden achter onze taal en cultuur doet er goed aan bij onze overzeese westerburen te kijken, naar het Oudengelse heldendicht Beowulf. Het is niet alleen een schitterend werk in stafrijm, maar ook een boeiende weergave van een cultuur die tussen het oude Germaanse heidendom en het nieuwe Christendom inzit. Het eerste deel van het verhaal gaat over hoe ene Grendel de Deense koning Hróðgár (‘Rutger’) en zijn mannen teistert door des nachts vanuit de heide aanvallen te doen op hun medehal Heorot (‘hert’). Grendel is een angstaanjagend en vreemd gedrocht. In de tekst wordt zijn moeder een nicor genoemd, oftewel een nekker.

Er zijn al vele pogingen gedaan om de naam Grendel te duiden, maar hij blijft onduidelijk. Hij is onder andere in verband gebracht met Oudengels grindan ‘(fijn) malen’, Oudnoords grindill ‘storm’, Middelengels gryndel ‘boos’, Oudengels grund ‘grond’ en Oudnoords grandi ‘zandbank’. Aan de vorm te zien lijkt mij dat de naam de voortzetting is van Oudgermaans *grandilaz. Zo zou deze een nomen agentis kunnen zijn bij een Oudgermaanse wortel die we nog tegenkomen in Oudnoords granda ‘schaden’ en Oudnoords grand ‘schade’. Grendel is dan de ‘schader’. Ik heb de verdere etymologische traditie rond deze naam niet bij de hand, maar ik ga er vanuit dat ik niet de eerste ben die dit verband legt.

Wat ook al eens is voorgesteld is dat de naam is afgeleid van, verhaspeld met of beïnvloed door (de wortel van) Oudgermaans *grendō. Van dat woord komt Oudnoords grind ‘omheining (van traliewerk)’. Een afleiding van dat woord is Oudgermaans *grendilaz ‘sluitstaaf’, vanwaar Oudengels grindel en Nederlands grendel. Grendel zou dan niet alleen de ‘schader’ of ‘maler’ zijn, maar ook de ‘omheiner’, de ‘insluiter’.

Ware dat zo, dan zouden we een belangwekkende parallel kunnen trekken met de Oudnoordse ‘trickster’ Loki. Diens naam wordt vaak herleid tot Oudgermaans *lukan ‘sluiter’, een nomen agentis bij *lūkan (vanwaar o.a. Nederlands luiken ‘sluiten’). Loki wordt dan gezien als degene die tijdens de Ragnarök de boel ‘afsluit’. Maar misschien is het ruimer dan dat, en is Loki de voortdurende insluiter. Loki is immers de vader van de Jörmungandr, de nare en onmetelijke oerslang die Midden-aarde omringt, oftewel ‘insluit’.

Zoals gezegd teistert Grendel koning Hróðgár en zijn mannen. Hij houdt ze eigenlijk gevangen in hun medehal; ze kunnen geen kant op en hebben een held als Beowulf nodig om hen te verlossen. Allengs ontstaat het beeld van de heidense tragiek rond de mens die heldhaftig standhoudt in het aanschijn van de eeuwig aanwezige vernietigende krachten die hem omringen en insluiten en voortdurend trachten te verslaan. Zowel Grendel als Loki vertegenwoordigen deze duistere krachten.