Zoals te verwachten is van een krijgshaftig volk hadden de oude Germanen meerdere woorden voor ‘zwaard’. Voorname voorbeelden zijn *heruz, vanwaar Oudsaksisch heru- (in samenstellingen), Oudengels heoru, Oudnoords hjörr en Gotisch haírus, het oorspronkelijk uit een andere taal afkomstige woord *mēkjaz, vanwaar Oudsaksisch māki, Oudengels mǽce, Oudnoords mækir en Gotisch meki, en uiteraard *swerdam, vanwaar Nederlands zwaard, Duits Schwert en Engels sword.
Een ander woord voor ‘zwaard’ was *brandaz, vanwaar Middelnederlands brand, Middelhoogduits brant, Oudfries brand/brond, Oudengels brand en Oudnoords brandr. We vinden het ook in de samenstelling brandschoon, letterlijk ‘schoon als een zwaard’, en in de naam IJsbrand, letterlijk ‘ijzeren zwaard’.
Het is niet helemaal zeker, maar het lijkt erop dat dit *brandaz hetzelfde woord is als het gelijkluidende *brandaz, vanwaar onder andere Nederlands brand ‘vuur’. Laatstgenoemde komt van dezelfde wortel als Oudgermaans *brennan, een werkwoord dat we onder andere vinden in de hoedanigheid van Middelnederlands brinnen ‘branden; flikkeren, gloeien’ en Oudhoogduits brinnen ‘branden’.
De vraag is dan: is *brandaz ‘zwaard’ een metaforisch gebruik van *brandaz ‘vuur’? Het is namelijk ook mogelijk dat *brandaz vanaf het begin zowel ‘zwaard’ als ‘vuur’ betekende, oftewel ‘dat wat flikkert en straalt’. De Engelse wijsgeer Owen Barfield zou verder gaan en zeggen dat *brandaz voor onze voorouders mogelijk één, ondeelbaar iets betekende dat men zowel in het zwaard als de brand herkende; niet louter een gelijkenis in flikkerend gestraal, maar een manifestatie van dezelfde, gedeelde esséntie zelfs van flikkerend gestraal, waardoor men vroeger zwaarden en branden niet werkelijk los van elkaar kon zien. Pas later zou het woord dan ‘fossiliseren’ tot een woord waar specifiek ‘zwaard’ en ‘vuur’ mee werd bedoeld.
Hoe het ook zij: brand is een dichterlijk woord.
Vergelijk overigens het Oudnoordse woord galmr ‘zwaard’. Dat komt net als Nederlands galm en Oudsaksisch galm ‘galm, klank, roep’ van Oudgermaans *galmaz, een afleiding bij de wortel van *galan ‘zingen, bezweren, weerklinken’, vanwaar onder andere ook nachtegaal en Oudengels gealdor ‘bezwering’.
Taaldacht 
Brand is inderdaad een dichterlijk woord en je kan de gedachte al tegenkomen in Genesis.
De Cherubim die de Hof van Eden bewaken, worden daar gezet met -in hun hand neem ik aan- een “lahat hachereb”; een “vlammend zwaard”.
“Vlammend” wil hier wijzen op het destructieve karakter, maar het is ook “likken, aansteken, opbranden”. “Chereb” komt van een wortel die “neerslaan, smijten (to smite)” betekent.
Er is helaas veel verloren gegaan aan dichterlijk denken over dingen. Zo is een zwaard bijv. een “schildbijter” en bij Tolkien heb je het wapen “Vlam van de West”.
Er is ook een runenvondst van een oordband waarin de vermoedelijke naam van een zwaard wordt genoemd: “NiwajemariZ”. Dit wordt geraden als “Niet moge sparen Vermaarde”. (Even heel krakkemikkig zo neergezet)
Niet getreurd, met alle naspelers (re-enactors) en LARP-ers komt kennis van deze tijden weer wat terug en dat zal zo ook wel zijn weerklank krijgen in de cultuur van de gewone man.
Immers, wie had dat allemaal verwacht na de jaren ’80 en (begin) ’90?.
Bedoel je niet NiwajemariR? 😉
Verder helemaal met je eens. Mooi ook dat die naam (hoogstwaarschijnlijk) verwant is aan Gotisch waja-mēreins ‘godslastering’ en waja-mērjan ‘godslasteren, lasteren’.
De “Vlam van de West” is overigens hierboven afgebeeld.
Een mooi dichterlijk woord in het Oudengels is beadoléoma ‘strijdschijnsel’.
Ik zei toch “even heel krakkemikkig neergezet”?. 😛
Ja, al las ik dat m.b.t. de betekenis van die naam. 🙂
Vergelijk ook de vijfde-eeuwse runeninkerving op de zwaardschede van Bergakker, waarvan mogelijke lezing en vertaling aldus zijn:
Haþuþuwas ann kusjam loguns
(Van Hadedie, ik gun de verkozenen een loge)
Het woord loge betekende in het Middelnederlands nog vuur of gloed, en in deze (mogelijk alleroudste Nederlandse) zin dus ook zwaard.
A ja, die was ik al helemaal vergeten. Bedankt voor de aanvulling.
Interessant stukje. Wat ik me alleen afvroeg tijdens het lezen, is of het niet logischer dat het verband tussen zwaard en vuur gelegen is in de manier waarop zwaarden gemaakt werden/worden, namelijk door het verhitten en smelten van staal.
Dank. Nou, ik sluit zulks niet uit, maar het lijkt mij wel onwaarschijnlijk. Immers, het zwaard-als-‘vlam’ is op z’n minst een oeroud metafoor. Zie Fabians reactie hierboven.
beste Olivier,
Kan je ook door woordafleiding een goed Nederlands woord van
‘heruz’ maken ? Het moet waarschijnlijk toch ook bij ons hebben
bestaan.Zodoende zijn we dan weeral een woord rijker.
Hartelijk bedankt
Oudgermaans *heruz ‘zwaard’ zou in het Nederlands here luiden, of eerder in verkorte vorm: heer. Klankwijs valt het dan wel samen met heer ‘mannelijk persoon’ (< Oudnederlands hērro) en heer ‘leger’ (< Oudnederlands heri).
Als we niet zouden verdrinken in stomme e’s, dan zouden we deze drie woorden vandaag de dag nog zonder verwarring naast elkaar kunnen gebruiken.
Hey Olivier,
bij de germaanse voornamen merkte ik ook het woord :agilaz op wat is herleid tot ‘EIL’ met de benaming zwaard.
Van het Gotiese ‘hairus’ is wellicht het zelfstandig naamwoord hair of
heer verdwenen, maar in het werkwoord ‘HAREN’ aanscherpen van een zeis
vinden we deze stam nog terug.