Het is niet boud om te stellen dat onze middeleeuwse en vroegere voorouders dichterlijker van taal waren dan wij hedenvolk zijn. Overdracht en zinnebeeld bezielden hun spraak te meer, al waren zij zich daar wellicht niet eens zo van bewust. Een mooi getuige hiervan is dat zij spraken van hun zwaardzijde en spilzijde wanneer zij de mannelijke en vrouwelijke lijn der verwantschap bedoelden, welke wij thans minder bekoorlijk vaderszijde en moederszijde noemen, en dat zij verwanten aan weerszijden ook wel zwaardmagen en spilmagen noemden.

Dat de man door het zwaard werd gekenmerkt zal niet verbazen, al moet gezegd worden dat het zwaard, gelijk de speer, niet alleen een zinnebeeld van strijd was, maar ook van rechtspraak. Dat de vrouw door de spil werd gekenmerkt zal gauwer vragen oproepen. Want wat heeft een vrouw nu van doen met een spil ‘as’? Wel, dat woord heeft zich met enige verbastering ontwikkeld uit Oudgermaans *spinnilō en is eigenlijk een afleiding bij *spinnanaⁿ ‘draad maken, garen maken’, vanwaar Nederlands spinnen. Als zodanig verwees spil oorspronkelijk naar een spingerei, en dan waarschijnlijk de klos, oftewel de spoel waar het gesponnen garen om wordt gewonden. Spinnen en weven waren aanzienlijke bezigheden en hadden een sterk mythologische lading. Zoals hun Romeinse en Griekse weergaden spinnen de Germaanse schikgodinnen de levensdraad en weven zij het web des lots. Wie spint en weeft bevindt zich dus in machtig gezelschap.

Nu was niet alleen het zwaard maar ook de speer het kenmerk van de man en had zijde bovendien enkele evenwoorden, waaronder halve en hand. Vandaar dat er naast zwaardzijde en spilzijde nog enkele andere samenstellingen met dezelfde betekenis in gebruik waren, zoals overgeleverd in het Nederlands en zustertalen.

Ter aanduiding van de mannelijke lijn:
zwaardzijde (Middelnederlands swertsīde, Middelhoogduits swertsīde, Oudfries swerdsīde)
zwaardhalve (Middelnederlands swerthalve, in swerthalven ‘van vaderszijde’)
speerhalve (Oudengels sperehealf)
speerhand (Middelnederduits speerhant, sperehant, Oudengels sperehand, Oudfries sperehand)
wapendhalve (Oudengels wǽpnedhealf)
wapendhand (Oudengels wǽpnedhand)

Ter aanduiding van de vrouwelijke lijn:
spilzijde (Middelnederlands spillesīde, Middelnederduits spinnelsīde, spillesīde, Oudfries spindelsīde)
spilhalve (Middelnederduits spilhalve, Oudengels spinelhealf)
spilhand (Middelnederduits spindelhant, spillehant)
wijfhalve (Middelnederduits wīfhalve, Oudengels wífhealf)
wijfhand (Oudengels wífhand)

De tegenstelling wapend- : wijf- is afgezien van een enkel spoor in het Middelnederduits uitsluitend in het Oudengels overgeleverd, als wǽpned- : wíf-. Aldaar komt ze nog in menige samenstelling voor, zoals wǽpnedcild ‘mannelijk kind, zoon’ tegenover wífcild ‘vrouwelijk kind, dochter’ en wǽpnedmann ‘mannelijk mens’ tegenover wífmann ‘vrouwelijk mens’ (vanwaar Engels woman). Opmerkelijk genoeg, aangezien wǽpned letterlijk ‘gewapend’ betekent en dus een bijvoeglijk naamwoord is, is wíf hier wellicht ook eerder als bijvoeglijk naamwoord te lezen, en dus niet geheel hetzelfde woord als wíf ‘vrouw’ (Engels wife, Nederlands wijf).

Ja, mogelijk betekent wíf (Engels wife, Nederlands wijf) eigenlijk ‘het vrouwelijke’ en is het een verzelfstandiging van een bijvoeglijk naamwoord woord waarvan de overdrachtelijke betekenis ‘vrouwelijk’ was en de eigenlijke, letterlijke betekenis ons ontgaat. Hoe dan ook lijkt het verwant aan Oudengels wǽfan ‘aankleden’ en Gotisch biwaibjan ‘omhullen’ en komen wij weer dicht in de buurt van het kenmerk van de vrouw als spinster en weefster. Daarover een andere keer meer.