Om mijn groeiende belangstelling voor de Friese taal te verluchten vervolg ik mijn reeks van Friese woorden die ik bijzonder vind. De vorige keer was het tsjoender ‘tovenaar’; deze keer is het faam ‘jonge vrouw, maagd’. Het woord heeft mij stil doen staan bij het dichterlijke genoegen dat taal kan geven. Maar daarover straks meer.
Eerst vraag ik uw geduld voor enkele woorden over de herkomst van faam. Want waarom is het in mijn ogen een bijzonder Fries woord? Wel, in de tijd dat er nog Oudgermaans werd gesproken was dit een wijdverbreid woord, maar tegenwoordig is het alleen nog in het Fries te vinden. Het is een kostbaar overblijfsel. Faam komt van Oudfries fāmne ‘jonge vrouw, maagd’. In de zustertalen bestonden Oudsaksisch fêmia ‘jonge vrouw’, Oudengels fǽmne ‘jonge vrouw’ en Oudnoords feima ‘verlegen meisje’. Ze gaan allemaal terug op Oudgermaans *faimnjō ‘herderin’, een vrouwelijke vorm bij een verder niet overgeleverd *faiman ‘herder’. Het woord heeft niets met Latijn fēmina te maken, al is de gelijkenis groot.
Overigens, hoewel Oudnoords feima is uitgestorven heeft het nog wel geleid tot hedendaags IJslands feiminn ‘verlegen’ (eigenlijk ‘zoals een meisje’) en van daaruit feimni ‘verlegenheid’.
Maar terug naar faam. Er is ook de uitdrukking in faam as in lôge. De praktische vertaling is ‘een gezonde en stevige meid’, maar de letterlijke vertaling is ‘een meid als een vlam’. Die uitdrukking, zoals ik haar letterlijk lees, schijnt mij heel dichterlijk toe. Ik ervaar dat waar Owen Barfield over schrijft in zijn boek Poetic Diction: “[P]oetic pleasure –the stir of aesthetic pleasure– is caused by a change of consciousness from one level to another.” Als je zo’n uitdrukking als in faam as in lôge gewend bent, dan is zij een gemeenplaats geworden en zal zij haar dichterlijke lading allang verloren hebben. Maar als je haar voor het eerst hoort en leest kun je de kracht voelen van de verbeelding erachter. Het dichterlijke genoegen laait op waar de wereld weer als nieuw wordt ervaren. Dat betekent echter niet dat ‘het nieuwe’ beter is dan ‘het oude’. Integendeel, het gaat om de terugkeer van de waarneming naar hoe de wereld eigenlijk ook alweer was. De verandering, die onmisbaar is voor het ervaren van genoegen, zij staat in dienst van het eeuwige en blijvende. Wie de verandering zelve kroont zal zich in een roes laten duizelen en ware schoonheid uit het oog verliezen.
Maar ik dwaal af.
Terug naar het Fries. Ik vind het een genot dat de Friese woordenschat voor een groot gedeelte zo verschilt van de Nederlandse, dat alledaagse zaken in het Fries een volstrekt andere naam dragen dan in het Nederlands, niet door ontlening van vreemde woorden, maar door een natuurlijke groei uiteen. Hoewel het de afgelopen eeuwen kleiner is geworden, is het verschil tussen Nederlands en Fries nog steeds groter dan dat tussen Zweeds, Deens en Noors. Een taal met duidelijk eigen woorden heeft een kostbare en spannende geheimzinnigheid, al hebben haar sprekers dat zelf vaak niet door. Het zonderlinge van een andere taal kan een mens begeesteren. De kunst is om het zonderlinge van de éígen taal te onderkennen opdat ook zij jou begeestert. Ik hoop van harte dat de Friezen nog lang hun taal bewaren.
Was getekend,
Een Groninger
Taaldacht 
Nu u het toch over het Noors heeft. Ik heb een vraag die me al langer dwarszit maar waarop ik nog nooit een antwoord heb gekregen. In het Noors (en het Zweeds) komt het bepaald lidwoord als een achtervoegsel achter het zelfstandig naamwoord. U zegt dat het Fries meer lijkt op het Noors dan op het Nederlands. Is dit ook zo in het Fries?
Waarom is dit verschil er eigenlijk met de andere Germaanse talen? Was dit ook zo in het Oud-Nederlands, -Duits enz. Of is het iets wat de Noren en Zweden zelf bedacht hebben?
Nou, het is niet dat het Fries dichter bij het Noors ligt dan bij het Nederlands, maar dat de afstand tussen het Fries en het Nederlands groter is dan de afstand tussen twee willekeurige Scandinavische talen. Met andere woorden: Noors en Zweeds lijken meer op elkaar dan Fries en Nederlands op elkaar lijken.
Het verschijnsel van het bepaald lidwoord als achtervoegsel komt wat de Germaanse taalfamilie betreft alleen in de Scandinavische talen voor. Dus niet in het Fries.
Hoe dit verschijnsel is ontstaan:
De volgorde van woorden was in het Oudgermaans veel minder rigide, aangezien men de functie van het woord aan de uitgang kon begrijpen. De plaats van een aanwijzend voornaamwoord was dus niet helemaal ‘vast’. Maar in het Oudgermaans (en ook in diens dochtertalen) begonnen de uitgangen van naamwoorden langzaamaan af te slijten en werd de volgorde van woorden steeds belangrijker om een zin te kunnen begrijpen.
In het Oudnoords had men vaker de neiging om een aanwijzend voornaamwoord áchter het zelfstandig naamwoord te zetten. Dit versteende uiteindelijk tot een bepaald lidwoord dat vast zat aan het zelfstandig naamwoord.
(Die neiging kwam wellicht door contact met andere, niet-Germaanse talen waar men diezelfde neiging had. Maar dat zou ik moeten opzoeken.)
P.S. Zeg gerust je. 😉
Ik hoop echt dat het Fries nog een lang leven beschoren mag zijn, met eigen woorden.Leer de jeugd in plaats van Engelse termen opnieuw
hun eigen schilderachtige woorden aan.
Tegelijkertijd voeg ik eraan toe dat het Vlaams dat nog gesproken wordt in Frans Vlaanderen en jammer genoeg verdwijnt, de oudste
woorden van onze taal heeft bewaard.Door zijn afzondering van Vlaanderen zijn deze woorden niet meer veranderd, noch van betekenis, noch van vorm.
Ik hoop ook dat hier onze taal mag standhouden, mag dat zal wel ijdele hoop zijn.
Tot mijn groot genoegen stelde ik vast in het Brabants etymologisch
woordenboek dat het woordje ‘FAAM’ ook bestaat in het Brabants
maar dan wel onder ‘FEEM’.Het betekent hier ‘vrijster,lief, geliefde, meisje met verwijzing ook naar Grieks ‘poimen’ met de betekenis van
herder.
Bedankt voor het leesvoer. Echt heel interessant. Komt er misschien nog een artikel over zo’n mooi Fries woord? Zoiets als Kjeld, een prachtig woord.
Dat vind ik ook een mooi, klankkrachtig woord. Ik zou er wis wat aandacht aan willen besteden.
Tige tank foar dyn kundige stikje oer ‘faam’!
Ik ben erg benieuwd naar meer etymologische blogjes over bijzondere Friese erfwoorden.
Graag gedaan!
Er zullen alhier zeker nog andere bijzondere Friese woorden besproken worden.