Vanouds kende Mijmer de ruinen
Wijs wezen
De oude bij bron en boom
Dwaler leerde hij
En die onderwees de Dwergendrom
Do leerde hij
En die onderwees het Alvenvolk
Daar was ook Woen,
Welke Ruinenraad kocht,
De Wegtamme en Mantelman
Verkreeg onderricht voor oog
En die gaf het de goden.
Het woord rune wordt doogaans begrepen als ‘schrift- of toverteken’ en heeft tegewoordig een sterk esoterische lading door allerhande in massa gedreende voorwerpen waarmee men, door op oosterse mystiek of op louter beliefdenken gebaseerde technieken, ‘inzicht in zichzelf’ of in de toekomst verwacht te kunnen krijgen. Ook schijnen veel mensen van menig te zijn, dat deze ‘oermagie’ verboden is geweest door de kerk en dat men in het raadplegen van het ‘runenorakel’ te doen heeft met een oorspronkelijke religie die de heksen dwars door vuur en vervolging voor hen hebben bewaard. Daar is van alles over, tegen en voor te zeggen, maar hier wil ik het woord rune van stof ontdoen, oppoetsen en zien of het een eervolle plaats in het taalgebruik krijgen zal.
Het woord rune komt van de Oudgermaanse wortel *ru- (3) dat een betekenis heeft in het spectrum van ‘onderzoeken, navorsen, naspeuren’. Dit vindt onder meer een vorm in het Griekse ερεω ‘navorsen, ondervragen’, Oudiers run ‘fluistering, geheim’ en het Middelnederlandse rune ‘gefluister, geheime beraadslaging, vertrouwelijke bespreking, geestelijke omgang van de mens met God’. Het betekenisspectrum draait dus om ‘raad uitvorsen’ en dat men deze of dergelijke tekens heeft gebruik om raad van geesten en goden te verkrijgen lijkt mij duidelijk genoeg. De wil der goden of van de weurd stond zeker centraal en dat doet het voor velen nog immer. Zelfs de goden waren onderhevig aan de weurd, het lot, dat uitermate doelgericht is. Het woord zelf en de vele inscripties van eenvoudige, wereldse, maar ook Christelijke aard geven ook aan dat ‘geheim’ of ‘toverteken’ niet het hele verhaal is. Met andere woorden, het woord rune gaat om het verkrijgen/geven van raad en raad zelf.
Interessant is ook de andere wortels *ru- te bekijken. Zo is er *ru- (1) dat ‘uitrijten, uitgraven, graven’ betekent en *ru- (2) dat ‘brullen, murmelen en fluisteren’ betekent. Beide wortels sluiten prima aan bij de praktijk van het runen ritsen in hout en steen en gemurmelde of gefluisterde raadsbesluiten, hetzij van de goden, hetzij van mensen. Daarbij moet worden opgemerkt dat veel reuzen uit de oertijd in de Noordse mythologie ‘gillers’ en ‘brullers’ heten en dat Mijmer een reus is…
Het woord rune zou in hedendaagse taal ruine zijn, of roene in dialectvorm. Het is als werkwoord en als zelfstandig naamwoord te gebruiken: Ik ruin met hem of Ik ruin hem. De eerste zin betekent dan ‘iemand raadplegen’, de tweede ‘iemand (be)raden’. Zo kun je dus iemand een ruine ruinen of een ruining hebben. Ook met God kan men ruinen; dit als aanvulling op het woord gebed, maar daarover wellicht een andere maal meer. Zo kennen we nu weer ruine voor ‘(geheime, intieme) beraadslaging, gebed’ met de connotaties van ‘fluisteren’ en ‘(levens)doel’ en ruin(e)staf voor het schriftteken. Dit kan in dialectvorm ook, zoals bijvoorbeeld voor de Friezen rûn(e) en rûnstaf en voor Nedersaksen ruun en ruunstaf.
De schrifttekens zelf werden rúnstafas, runestaven, genoemd zoals de Latijnse lettertekens bókstafas, boekstaven heetten. Dit aparte woord voor de tekens lijkt erop te wijzen dat rune eerder ‘beraadslaging, raadpleging, magisch woord, of toverspreuk’ betekende en men gebruikte daarvoor een mee- of overgenomen schrift dat behalve phonetisch ook ideografisch is. Zoals ook verschillende Edda-verzen ons vertellen, worden helden geraden runen te ritsen, met allerhande effecten. Het begrip duidt een spreuk, idee aan, en niet louter het teken. Oude inscripties zijn zowel van wereldse als van mystieke/religieuze aard. Tevens zijn er vele zeer oude vondsten van tekens op allerhande voorwerpen die ontegenzeggelijk met runestaven in verband kunnen worden gebracht.
Volgens de mythen stammen de runen van Mijmer, die bij de wereldboom aan een bron zit. Daar onderwees hij Do/Duine en Dwaler die respectievelijk de alven en de dwergen de kennis bijbrachten. Als laatste onderweeshij kennelijk Odin, die de anzen het runeweten overbracht. De wetenschap aan de andere hand stelt kil en zakelijk dat de herkomst niet duidelijk is, maar dat het waarschijnlijk –zoals alles dat als beschaafd wordt gezien zo ongeveer- van de Romeinen afgekeken werd.
Het Finse runo- uit runolied en runolaulanta: ‘gedicht-zingen’ zou taalkundig niet verwant zijn, maar zoals zoveel Zweedse woorden kan het overgenomen zijn. Vergelijk Finns pelimanni uit Zweeds spelemann,’ zanger/muzikant’.
Taaldacht 
Spannend vind ik het wanneer een woord bij meerdere wortels goed lijkt te passen. Een dubbelzinnigheid, neen een veelzinnigheid die enerzijds een eigenschap van ongrijpbaarheid heeft, zoals de ware oorsprong ons ontgaat, anderzijds juist vastheid, zoals er verband ontstaat tussen verschillende zaken.
Overigens, een (afgestofte) uitdrukking die ik zeer tot de verbeelding vind spreken: een ruin ontbinden, dat wil bijna letterlijk zeggen ‘een geheim ontketenen’. De uiting van een magische spreuk.
Zie bovenaan de rechterzuil hier op Taaldacht een speling van mij daarop in het Oudsaksisch: rardarúna andbundan ‘rarderuin ontbonden’. Wat rarda ‘rarde’ betekent, dat verklap ik niet.
Beste William,
hopelijk komt er nog een leesstuk over de gedachtengang, het zinnebeeld achter de ruinenstaven.Wat onze voorouders daaronder verstonden.
Vb de F=Fehu=vee=bezit Of ook de geschiedenis van het futhark (de ruinstavenreeks van de wijkingen).
Terwijl ik zat te lezen over de andere ‘rune-achtige’ schriftsystemen, viel met dit op:
“rovás “notch, score. from the verb ró ‘to carve’, ‘to score’ since the letters were usually carved on wood or sticks.”
‘Rovás’ is een korte naam voor de Hongaarse schrifttekens.
Ik schreef:
“Interessant is ook de andere wortels *ru- te bekijken. Zo is er *ru- (1) dat ‘uitrijten, uitgraven, graven’ betekent”
Toeval? Wellicht.
Er zijn voor zover algemeen geaccepteerd géén verbindingen gevonden tussen runestaven en de Hongaars-Turkse schriftsystemen.