Toen de Angelsaksen in Brittannië meer dan duizend jaar geleden vele verhalen uit de klassieke en bijbelse wereld opschreven in hun eigen taal, het Oudengels, vertaalden ze doorgaans niet de namen van mensen en volkeren en landen. Hooguit voegden ze ter verduidelijking eigen woorden toe. De Romeinen waren domweg Rómáne dan wel Rómwaran, de Grieken Grécas, de Israëlieten Israélas, de Egyptenaren Egipte, enzovoort. Maar merkwaardig genoeg gebruikten ze uitgerekend voor de Ethiopiërs steevast een volstrekt eigen benaming, namelijk het raadselachtige Sigelhearwan – alsmede latere nevenvormen als Sílhearwan en Sigelwaras.

J.R.R. Tolkien, professor in Angelsaksisch, boog zich over dit woord in een tweetal stukken. Sigelhearwan, zo maakt hij de gevolgtrekking, moet al bestaan hebben in de belevingswereld van de Angelsaksen nog voordat ze van de Ethiopiërs hadden gehoord. De naam moet daarvoor reeds hebben betekend ‘zwarte mensen die in een hete streek wonen’ en vindt zijn oorsprong in de geruchten over de mensen in Afrika, of in de oude mythologie van de Germanen in Midden-Aarde. Of eerder beide.

Tolkien duidt de naam als een samenstelling van sigel en hearwan. Het eerste, sigel, is naar alle waarschijnlijkheid de vermenging van enerzijds sygel, een dichterlijk woord voor ‘zon’ dat uiteindelijk uit het Oudgermaans afkomstig is, en anderzijds sigel ‘juweel, (veelal rond) sieraad’, dat (net als o.a. Nederlands zegel) is ontleend aan Latijn sigillum ‘beeldje, figuurtje; zegel’. Met sigel hadden Angelsaksische dichters dan een prachtige voorstelling van de zon als een gulden juweel in de hemel.

Het tweede woord, hearwan, is echter een stuk moeilijker te duiden, en komt behalve in Sigelhearwan nergens anders in het Oudengels voor. Volgens Tolkien, die zorgvuldig en langs vele bladzijden zijn overwegingen maakt, duidt de zeldzaamheid van dit woord op diens ouderdom. Na het verwerpen van verscheidene aanknopingspunten besluit hij met drie mogelijkheden die zijns inziens wel het overwegen waard zijn. Ten eerste is er de herleiding tot een Indo-Europese wortel voor ‘zwart’, vanwaar o.a. Sanskriet kṛṣṇa- ‘zwart’. Maar gezien hoe er in de Germaanse talen verder niet of nauwelijks een spoor is van deze wortel, is dit een zwak verband. Vervolgens is er aanknoping met een oude kleurnaam: Oudgermaans *haswaz, vanwaar Oudengels hasu ‘grijs, askleurig’ en Oudnoords höss ‘grijs’, en met ander achtervoegsel Oudhoogduits hasan ‘grijs, glanzend’. De wisseling van -s- en -r- biedt geen hinder, want van dezelfde oorzaak als bijvoorbeeld die tussen ik bevries en ik bevroor. Doch het bezwaar is hier dat deze groep woorden toch in de eerste plaats ‘grijs’ betekent, en slechts bij uitbreiding richting ‘zwart’ gaat.

Het is de derde mogelijkheid die Tolkien het meest waarschijnlijk acht: verwantschap met een hele reeks woorden in de Germaanse talen die met vuur en verbranding van doen hebben. Wij noemen Gotisch haúri ‘kool, Oudnoords hyrr ‘vuur’ en hörvir ‘vuur’, Oudengels heorþ (Engels hearth, dat is Nederlands haard, enz.), en Oudengels hierstan ‘braden, roosteren’, Oudhoogduits harst, harsta ‘rooster, brandstapel’ (ook Nederlands harst ‘stuk gebraden vlees’). Buiten het Germaans zijn deze te verbinden met Litouws kùrti ‘hitte’, kárštas ‘heet’, kerštas ‘toorn’, Latijn cremāre ‘verbranden’, en wellicht ook Sanskriet kaṣāku- ‘vuur, zon’.

Het vermoeden is dan dat hearwan teruggaat op een Oudgermaans bijvoeglijk naamwoord *harwaz, dat dan zoveel betekende als ‘zwartgeblakerd, verbrand’. Eenzelfde ontwikkeling lijkt te vinden in Oudengels blæc (Engels black), dat eveneens oorspronkelijk ‘zwartgeblakerd, verbrand’ moet hebben betekend mits het van dezelfde wortel komt als o.a. Nederlands blaken ‘in vuur en vlam staan’.

Tolkien speelt voorzichtig met de gedachte dat de vroege Angelsaksen met Hearwan ‘zwartgeblakerden’ een dichterlijk woord hadden voor zekere helse, zwarte wezens uit de oude Germaanse mythologie. Hij verwijst naar Surtr, de reus die volgens de Noordse overlevering tijdens de Ragnarök ten strijde trekt tegen de goden, zwaaiend met zijn vlammende zwaard. Surtr, wiens naam letterlijk ‘zwart’ betekent, woont in het zuiden, in de hete en lichte en onbegaanbare wereld Múspell. Het zal geen toeval zijn dat de balrog in Tolkiens eigen verhalen hier verdraaid veel op lijkt.

Sigelhearwan, als uitbreiding van dit woord, betekent dan letterlijk ‘door de zon zwartgeblakerden, zonverbranden’. We kunnen ons voorstellen hoe de Angelsaksen (en andere Germanen) geruchten hoorden over zwarte mensen aan de zuidelijke randen van Midden-Aarde, en deze in verband brachten met wezens uit hun eigen mythologie. Het is dan ook geen verrassing dat de Ethiopiërs hier en daar in de Oudengelse letterkunde ook wel als duivels worden omschreven.

Mocht Tolkien gelijk hebben in zijn duiding, dan is het verleidelijk om een Nederlandse vorm van deze helse Hearwan te bepalen, en te denken aan Haruwen (dan wel Herven): zwarte wezens met vonkende, roodgloeiende ogen die zich omringd weten door vlammen, schuilend in de diepten van de wereld.