And in Utumno he gathered his demons about him, those spirits who first adhered to him in the days of his splendour, and became most like him in his corruption: their hearts were of fire, but they were cloaked in darkness, and terror went before them; they had whips of flame. Balrogs they were named in Middle-earth in later days.
Een Balrog is ook wat verrijst tegenover Gandalf in de Mijnen van Moria. Een Balrog is niet zomaar een kwade geest, maar een machtige, euvele reus; een deurs om met een oud woord te spreken. Zijn verschijning is bekend nu. Maar wat weinig mensen weten is dat Balrog ook een Nederlands woord had kunnen zijn, met ongeveer dezelfde betekenis: een verschrikkelijke vuurreus uit de oude wereld.
Nederlands Balrog zou dan teruggaan op Oudnederlands *Balorogo, dat op diens beurt zou teruggaan op de Oudgermaanse samenstelling *Balwa-rugō. Vergelijk hoe Nederlands hertog teruggaat op Oudnederlands heritogo en vandaar op Oudgermaans *harja-tugō ‘leger-leider’. En zoals hertogen het meervoud is van hertog, is ook balrogen het meervoud van balrog.
Het eerste lid *balwa- betekent ‘kwaadaardigheid, euvel, verderf, nijd’. Het kwam ook voor in de samenstelling *balwa-dēdiz, vanwaar Oudsaksisch balodād ‘schade’, Oudhoogduits balotāt ‘slechte daad’ en Oudengels bealodǽd id. Er is geen Nederlands *baldaad meer overgeleverd, maar wel de afleiding baldadig. Verder zien we het nog in bijvoorbeeld Oudsaksisch balowīso ‘de duivel’ (letterlijk de ‘euvel-leider’) en Oudengels bealocræft ‘euvel-kunst’.
Het tweede lid *rugō zou dan een nomen agentis zijn bij de wortel *reg-, *rag-, *rug- ‘houden, heersen, macht hebben’. Andere, bestaande vormingen bij deze wortel zijn Oudnoords regin ‘goden’ (vanwaar Ragnarök ‘lot der goden’), Gotisch raginōn ‘heersen’ en het Oudengelse voorvoegsel regn- ‘groots, machtig’. De Balrog is dan lettterlijk de ‘euvel-houder’, of ‘euvel-macht’. Maar *rugō zou dan ook onder invloed van een andere wortel zijn geweest, namelijk *rug- ‘uittrekken, uitgraven, uitroeien’. Van die wortel komt ook het Oudgermaanse werkwoord *rukkōnan, dat ons als rukken is overgeleverd. De Balrog is niet alleen kwaadaardig en machtig, hij vernietigt ook alles in zijn baan, alsof hij het met wortel en al uit de grond trekt.
De Balrog is een slaaploos kwaad uit oeroude tijden dat zich verschuilt in de krochten der aarde. Dood en verderf zaaien Balrogen wanneer de Duistere Heer hen ontketent.
Taaldacht 
Beste Olivier,
Het is hier goed toeven op jouw webstek. Leuke stukken vol voor mij nog onbekende zaken. Zo kan ik mij eens goed inlezen op het gebied van de taalpyologie en taaldacht. Zal zeker op taluw stemmen als het zover is. Een prachtig woord!
Groeten,
Anton
Waarde Anton,
Dat is leuk om te horen, dank je!
Overigens had ik in dit stuk even een grap uitgehaald met de lezers. Er heeft nooit een Nederlands woord Balrog bestaan (noch een voorganger daarvan). Het is dus een geval van had-kunnen-zijn. Inmiddels heb ik het stuk (lichtelijk) aangepast, want ik wil mijn geloofwaardigheid natuurlijk niet in gevaar brengen. Dit is verder wel een serieuze webstek namelijk.
Groeten,
Olivier
Een serieuze webstek? Oh, dan ga ik mijn lolbroekerij hier niet kwijt kunnen…. 😛
’t is maar een weetje Olivier, maar er is in 1963 een stripverhaal
verschenen van de Rode Ridder, getekend door Willy Vandersteen
(dezelfde tekenaar van Suske en Wiske) en die heette ‘BALOCH DE REUS’, die in dienst was van Verdal de tovenaar.
Veel beeldverhalen van de Rode Ridder zijn gestoeld op de Germaans/Keltiese godenverhalen.Ook de namen doen echt Germaans aan.
Waarschijnlijk was Willy Vandersteen hiervan goed op de hoogte.
Dag! Wat een prachtige website!
Ik wil graag een suggestie doen voor het woord ‘rog’ van Balrog. In de Slavische talen betekend het ‘hoorn’. Zou het deze wortel kunnen hebben? ‘De gehoornde’?
Ik zie uit naar uw antwoord.
Hartelijke groet! Dajana
Beste Dajana,
Dank je!
Bovenstaand stuk is met een knipoog geschreven. Balrog is een woord dat Tolkien had verzonnen in het kader van zijn zelfbedachte elventalen. Maar wie weet was hij daarbij (onbewust) door woorden als Russisch rog beïnvloed.
Overigens is Balrog de Sindarijnse vorm. In de andere elventaal Quenya is de vorm Valarauco. De beide talen zijn vertakkingen van een gemeenschappelijke oertaal, Primitief Elfs, waarin het woord *Balaraukô luidde, een samenstelling van *bal- ‘macht’ en *raukô ‘boze geest’.
Vala (meervoud Valar), het Quenya woord voor ‘godheid’, komt van hetzelfde *bal- ‘macht’.