Ze knagen om, slepen aan en bouwen buitengewoon indrukwekkende werken in en aan het water. Er zijn weinig dieren in Middelgaard die zo duidelijk hun verstand en nijverheid tonen als bevers. En er zijn weinig dieren met een naam als de hunne, want bever, van Oudgermaans *beburaz, is een van de zeldzame gevallen in onze taal van woordvorming door klankherhaling.

Het is jammer dat bevers geen grotere plek in ons bewustzijn hebben en er geen volksverhalen aan hen gewijd zijn. Het is een grove schande dat ze in de negentiende eeuw uitgeroeid waren in de Lage Landen. Gelukkig is hun herintrede vooralsnog voorspoedig verlopen, al blijven hun aantallen laag vergeleken bij de almaar aanzwellende mensenmenigte en haar immer uitbreidende bouw. Ze zijn hier slechts met enkele duizenden, dus het is goed nieuws dat er onlangs een jong is gezien in een tot voor kort beverloos gebied in het noorden van Nederland.

De bevers in het Avondland en Rusland zijn net als zwanen, raven en wolven monogaam oftewel eengadig: ze blijven hun gade trouw tot de dood hen scheidt. In die tijd brengen ze heel wat nakomelingen groot en leren ze die alles over dambouw en waterhuishouding. Hun burchten lijken ondertussen misschien niet meer dan een hoop takken en modder maar zijn alleen van onderwater te betreden en bieden aldus een tamelijk veilig onderkomen, dat ook nog eens koel is in de zomer en warm in de winter.

Enige oordnamen in de Lage Landen herinneren ons aan het vroege voorkomen van bevers. Bekend zijn Beverlo in Belgisch-Limburg, Bevermeer in Gelderland en Beverwijk (vroeger Bevorhêm) in Noord-Holland. Daarnaast zijn enkele Vlaamse oorden vernoemd naar een oude stroom met de naam Bever, die mogelijk weer naar het dier is vernoemd maar ook van andere herkomst kan zijn.

Opvallend—en blijk van de lange afwezigheid van bevers aldaar—is dat het Fries geen eigen vorm van het woord (meer) heeft en bever aan het Nederlands heeft ontleend. Gezien de Oudgermaanse vorm *beburaz zouden we in die dochtertaal immers klankwettig *bjouwer verwachten, zoals *eburaz ‘ever, wild zwijn’ zich ontwikkelde tot jouwer, althans in de oude eigennaam Jouwer (en verkort jor- in verholen samenstellingen als Jorrit/Jort, Jorn en Jornd, de evenknieën van Nederlands Evert/Everhard, Everwijn en Evernand).

Een vorm van bever komt evenwel niet voor in Germaanse namen. Anders dan arenden, raven, beren, wolven en wilde zwijnen waren deze zwemmende bouwers kennelijk geen grote voorbeelden voor onze krijgshaftige voorouders. En we hoeven voorlopig ook niet te verwachten dat er kinderen naar bevers vernoemd worden en bijvoorbeeld Bever, Beverling of Beverwijs heten.

Zoals gezegd luidde het woord *beburaz in het Oudgermaans. Dat kunnen we vaststellen op grond van de overgeleverde vormen in de dochtertalen, waaronder Oudhoogduits bibur en Oudnoords bjórr. Evenknieën van *beburaz in andere Indo-Europese talen zijn bijvoorbeeld Latijn fiber, Litouws bẽbras, Tsjechisch bebrъ en Jongavestisch baβra-, allemaal met dezelfde betekenis.

In het verleden is aangenomen dat het woord is afgeleid van een oude kleurnaam die alleen als Oudindisch babhrú- ‘(roodachtig) bruin’ is overgeleverd, maar zoals de taalkundige Guus Kroonen aangeeft was het eerder andersom. In het Indo-Europees werden immers wel vaker kleurnamen gemaakt door afleiding met het achtervoegsel *-u-. Bovendien zou een naam als ‘bruine’ weinig onderscheidend zijn voor dit dier.

Wel duidelijk is dat ons woord is ontstaan door wat algemeen reduplicatie wordt genoemd maar hier voor de duidelijkheid klankherhaling. Hiermee werd oorspronkelijk herhaling, hevigheid, veelvoud of hogere mate uitgedrukt, maar gaandeweg ging men het meer algemeen voor afleiding of vervoeging gebruiken. Een bekend voorbeeld van dit verschijnsel is hoe ooit van de wortel *k^welh₁– ‘draaien’ het woord *k^wé-k^wl- ‘rad’ is afgeleid. Het is de voorloper van onder meer Oudindisch cakrá-, Grieks kúklos en Oudgermaans *hwehlą en *hweulą, vanwaar Nederlands wiel.

De voorloper van Oudgermaans *beburaz is dus een vorm van *b^hé-b^hr-, een klankherhaling bij een wortel *b^her- of *b^herH-. Wat betekende die wortel en kenmerkte bevers in de ogen van onze verre voorouders? Voor de hand ligt dat hij dezelfde is als de wortel *b^herH-, waarvan de oorspronkelijke betekenis door het gezaghebbende Lexikon der indogermanischen Verben wordt vastgesteld als ‘mit scharfem Werkzeug bearbeiten’. Hiertoe geleid worden bijvoorbeeld ook Oudgermaans *burōjaną ‘boren’ en *barjaną, vanwaar Oudnoords berja ‘slaan, stoten’ en Vlaams beren ‘kneden; landbouwgrond opentrekken; onkruid lostrekken met een spitvork’.

Inderdaad, bewerken met een scherp werktuig is uitgerekend wat bevers doen wanneer zij takken wegrijten en bomen omknagen met die grote oranje tanden van ze.

Niettemin, in een vakkundige uitleg van klankherhaling heeft de Poolse taalkundige Piotr Gąsiorowski enkele jaren geleden een ander, even aannemelijk voorstel gedaan: bever hoort bij de wortel *b^her- ‘dragen, brengen’. Hij meent: eerst was er een afleiding *b^hé-b^hr- ‘hoop’, het gevolg van het herhaalde aandragen van takken en dergelijke, en daarvan is vervolgens het woord voor het verantwoordelijke dier zelf afgeleid. Anders is het nog mogelijk dat de diernaam rechtstreeks van de wortel is afgeleid, in de zin van de ‘telkens aandragende’.

Maar of zij nu de bewerkers of de aandragers bij uitstek zijn, de oorspronkelijke klankherhaling van hun naam betaamt de onvermoeibare vlijt waarmee bevers hun wereld schikken, met alle wildse rijkdom van dien.