Categorie: Heemwoord

Heemwoord

Zwart goud

Vele, zo niet de meeste talen op Aarde danken gas aan de Vlaamse geleerde J.B. van Helmont, die het in de zeventiende eeuw vereenvoudigde uit chaos. Dat oorspronkelijk Griekse woord werd ruim een eeuw tevoren al door zijn grote Zwitserse voorbeeld Paracelsus gebruikt voor hetzelfde begrip. De vorm van gas maakt evenwel dat het gemakkelijk te verheemduiden is, in dit geval als ware het afkomstig van de wortel van gist, zoals dan ook een tijdje gemeend is. Met olie daarentegen valt niets te beginnen—als duidelijke ontlening blijft het een vlek op het water. Maar wat zouden we anders zelf bedacht kunnen hebben voor dit vettige spul? Lees verder “Zwart goud”

Olivier van Renswoude9 reacties
Algemeen, Heemwoord

Een eigen spraak

Mensen hebben altijd in meerdere of mindere mate woorden uit andere talen overgenomen. We zijn een beetje als spreeuwen, die er goed in zijn andere vogels na te doen. Maar spreeuwen bewaren ondertussen wel gewoon hun eigen spraak, terwijl de onzen steeds meer op elkaar beginnen te lijken. Weliswaar groeit het verzet tegen het Engels, maar hoe zit het met al dat Grieks, Latijn en Frans in onze taal? Wat hebben we eraan poster te weren omwille van affiche? Hoezo hebben we voor veel zaken geen woord uit eigen borst? Daarom worden op Taaldacht voortaan gangbare, veelal onbetwiste leenwoorden verzameld en voorzien van bestaande of voorgestelde tegenhangers. Lees verder “Een eigen spraak”

Olivier van Renswoude34 reacties
Heemwoord

Wild en zijn tegendeel

Kon ik twee woorden uit onze taal verbannen, dan zou ik tweemaal natuur kiezen. In het Latijn is het nagenoeg vanzelf ontstaan als nātūra naast onder meer nātus ‘geboren’ en nātiō ‘afkomst, stam, volk’, maar binnen het Nederlands is het een gekunstelde inlassing van elders, geheel niet in de geest van het begrip zelf. En dat terwijl we reeds over onze eigen, diepgewortelde woorden beschikken: de aard in de zin van het aangeborene, en het wild voor al dat zonder menselijk ingrijpen bestaat en gebeurt. Dat tweede woord helpt ons bovendien in het bedenken van een vervanging voor cultuur. Lees verder “Wild en zijn tegendeel”

Olivier van Renswoude21 reacties
Heemwoord, Verheemduiding

Han

Kwiek zij de mens die in mei de mooie plekken kent, waar het wast en woekert met zalig jong groen, waar een volle vacht van mals gras, fluitenkruid en wat niet al de hellingen hult en heerlijke, koele lucht door het lover stroomt. Glimpen van de oude noorder-oerwouden, die misschien ooit herleven in verlaten steden – over eeuwen of eerder. Het is met zoveel groen in onze wereld wat karig dat wij alleen vormen van groen hebben en geen andere woorden. Geen behoorlijk woord voor net dit levenslustige, frisse groen dat zo anders is dan het moeë, matte groen van de nazomer. En dus bedacht ik het woord han.

Lees verder “Han”

Olivier van Renswoude1 reactie
Heemwoord, Wijsbegeerte

Daam

Een daam is iedere hoedanigheid die de wereld voor een ervarende mens kan aannemen door een samenspel van beelden, klanken, geuren, smaken, gevoel, kennis, overtuigingen, herinneringen, verwachtingen, voorkeuren en gezelschap. Hij kan van tijd tot tijd en van ziel tot ziel verschillen en is vergelijkbaar met een sfeer of stemming, maar wordt des te inniger ervaren. Hoewel een daam niet hetzelfde is als een cultuur is hij wel cultuurgebonden, in de zin dat het ervaren van een beduidend andere cultuur vanzelf leidt tot het ervaren van een of meer andere damen.

Lees verder “Daam”

Olivier van Renswoude1 reactie
Heemwoord

Een gedeelde levenswijze

Cultuur in de menskundige zin is een begrip dat niet in enkele zinnen te vangen is. Van Dale noemt het ‘het geheel van geestelijke verworvenheden van een land, volk enz.’ en ook ‘beschaving’. Het omvat onder meer omgangsvormen, uiterlijk, ambacht, kunst en kennis, allen grotendeels van voorouders overgenomen. Daar is uiteraard lang niet alles mee gezegd, en meer oorspronkelijk verwijst het naar de verbouw van gewassen. Juist omdat cultuur zo alomaanwezig en vanzelfsprekend is –zoals water voor vissen– verbaze het niet dat het Nederlands er ooit geen woord voor had en een van elders heeft geleend. Maar hoe zou een inheems woord eruit kunnen zien?

Lees verder “Een gedeelde levenswijze”

Olivier van Renswoude6 reacties
Algemeen, Heemwoord

Eerste vichtel Taaldacht

Er is enige reden tot vreugde, want Taaldacht bestaat sinds kort vijf jaar en heeft inmiddels aardig wat op haar kerfstok. Op de 26e van de 5e maand van 2010 verschenen hier de eerste, bescheiden stukjes over allerhande spraakzaken. Sindsdien is het een afwisseling geweest van drukke en minder drukke tijden en is de aandacht –ja taaldacht– meer en meer verschoven naar het wroeten tussen … Lees verder Eerste vichtel Taaldacht

Olivier van Renswoude10 reacties
Heemwoord, Wijsbegeerte

Hijmer

Hijmer is het diepe en deerlijke verlangen naar een thuis dat niet meer bestaat of misschien zelfs nooit heeft bestaan en de hoop dat het wacht in het hiernamaals. Het is het smachten naar gemeenschap en verworteling in een groene, voorouderlijke tijd die al dan niet verbeeld is. Het is het onafschudbare gevoel dat het huidige leven onvolkomen is, dat er iets wezenlijks ontbreekt en een belangrijk evenwicht is verstoord. Wie hijmer heeft vangt soms glimpen op van diens ware thuis – in aanzichten en klanken en geuren, en vaak in oude bossen en andere landschappen die niet ingrijpend of geheel niet door mensenhanden zijn gerept.

Lees verder “Hijmer”

Olivier van Renswoude6 reacties
Heemwoord

De leer der levenden wezens

Het Nederlands is in de wetenschap tamelijk volwassen, in de zin dat het bij wetenschappelijke beschrijvingen vaak beschikt over een eigen woord waar andere talen steunen op een van oorsprong Grieks of Latijns woord. Opvallend zijn bijvoorbeeld de vele kundes in onze taal, zoals wiskunde, sterrenkunde, scheikunde en geneeskunde. Voor taallievende zielen die zich verheugen in samenklank en heelheid is het dan een domper te stuiten op gevallen als biologie. Is er in de eigen taal geen woord voor de edele leer der levenden wezens?

Lees verder “De leer der levenden wezens”

Olivier van Renswoude13 reacties