A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Toelichting

G

gaaf bn. 1 geefbaar, geschikt om te geven • hetz. als gaaf ‘ongeschonden, mooi’, ~ geven, gave

gaal¹ m./v. 1 zanger, zangeres 2 iemand die zingend bezweert, tovenaar, heks • in nachtegaal, van °galen¹ ‘roepen; zingen; zingend bezweren’

gaal² bn. 1 betoverd, behekst 2 waanzinnig, dwaas, dol 3 razend, onstuimig, ruw: er is gaal weer op til • Zaans gaal, Noors gal, galen, IJslands galinn • van °galen¹ ‘zingen; zingend bezweren’

gaam m./o. zie gadem

gaar bn. zie garuw

gaarn bn. zie garn

gabben zw. -de zie gappen

gabberen zw. -de zie gappen

gacht v. 1 gang 2 doorgang, ingang, deuropening • Noors gått, IJslands gátt • van °gangen ‘gaan’, ~ gang

gad bn. gader of gadder, -st 1 goed, geschikt • ~ °gaden, goed

gadeling m. 1 (bloed)verwant, familielid • ~ °gaden

gadem m./o. -s, gaam 1 huis bestaande uit één vertrek, ew. zaal 2 huisje, gebouwtje, winkeltje 3 vertrek, kamer, met name de slaapkamer: te gadem gaan naar bed gaan • van °gaden

gaden st. goed, h. gegaden 1 voegen, schikken 2 behoren bij 3 zich paren met • ~ gade, °gadem/°gaam, goed, wel ~ °gader

gader m. 1 hek, traliewerk • Limburgs gaar, Duits Gatter • wel van °gaden

gal m. gallen 1 gebrek, onvolmaaktheid, schade: gallen in de akker 2 zere plek • Oostfries galle, gew. Engels gall, IJslands galli • hetz. als gal ‘gezwel bij paarden’ (o.i.v. Latijn galla ‘galappel’)

galen¹ st. goel, h. gegalen 1 roepen, kraaien 2 zingen 3 zingend bezweren, betoveren, beheksen • Noors, gale, IJslands gala • ~ °gaal¹, °gaal², galm, °galster, °gouder, °gollen ‘luid zingen; roepen’, gillen, °oorgoel ‘trots’

galen² zw. -de 1 verlangen, begeren • ~ °gel ‘lust’, mog. ~ °ganen

galster o. 1 toverlied, bezwering 2 tovenarij • verouderd Duits Galster • in °galsteren/°vergalsteren, ~ °galen¹, °gouder ‘toverlied’

galsteren zw. -de, vergalsteren 1 betoveren, bezweren • Zwitsers vergalstern • van °galster

gam v. gammen, gammer² 1 schatting, cijns, belasting: gammer gelden schatting betalen, ew. °gavel 2 schat, kostbaarheid, waardevol iets • mog. ~ gave, °gavel ‘gift; schatting’, geven

gamen o. 1 streek 2 vermaak, spel, sport • Engels game, gammon (in backgammon) • in °gamenen, ~ gemelijk

gamenen zw. -de 1 spelen, zich vermaken • van °gamen

gammer¹ bn. gammerder, -st 1 sterk, (daad)krachtig, tuchtig, gedisciplineerd

gammer² v. zie gam

gand m. 1 begerend, verlangend • ~ °ganen ‘gapen, openstaan’, °genen ‘gapen, openstaan’, °ginnen¹ ‘(zich) openen’

ganen zw. -de 1 gapen, openstaan 2 begeren, verlangen • Oostfries ganen, gannen, Noors gane, IJslands gana • ~ °gand ‘begerend’, °genen ‘gapen, openstaan’, °ginnen¹ ‘(zich) openen’, °goem/°goom³ ‘gehemelte’, mog. ~ gapen

gangelen zw. -de, gengelen 1 drentelen, slenteren 2 heen en weer gaan • Gronings gangeln, gengeln, gìngeln • van °gangen

gangen st. ging, is gegangen 1 gaan • ~ gang, °geng, °ganger/°genger, °gangelen/°gengelen, niet ~ gaan (wel ermee verhaspeld)

ganger m., genger 1 iemand die gaat, op weg is, ew. reiziger • gew. Engels ganger • in °avondganger, °broodganger, °inganger, °nachtganger, °ommeganger, voetganger, voorganger, °waarganger, ouder genge, van gang of °gangen ‘gaan’, ~ °geng

gant bn. 1 geheel, heel, volledig 2 gaaf, ongeschonden • Duits ganz (ontleend als gans) • in °genten ‘helen’, mog. eig. ‘omvattend’ en ~ °geten ‘vatten’, anders mog. eig. ‘volkomen’ van nevenvorm van ge- ‘geheel’ + afl. van °aden¹ ‘komen; gaan’

gappen zw. -te, gabben, gabberen 1 gekheid maken, grappen 2 spotten, spottend lachen • in ginnegappen ‘onhebbelijk lachen’, ~ gebbetje ‘grapje’, gapen

garden st. gord, h. gegorden 1 omringen, omsluiten, omvatten • ~ gorden, gordel, gaard

garn bn., gaarn, gern 1 gretig, belust, begerig • ~ gaarne, begeren

garuw bn., gaar 1 gereed, klaar, voorzien • Duits gar, gew. Engels yare, yar • hetz. als gaar ‘voldoende gekookt; afgemat’, wel van ge- ‘geheel’ + °aruw ‘gereed’, ~ °garwe¹/°gerwe², °garwen/°gerwen

garwe¹ v., gerwe¹ 1 wapenrusting, uitrusting 2 gewaad, kleding • IJslands gervi • van °garuw¹/°gaar

garwe² v., gerwe² 1 duizendblad • Vlaams gerven mv., Drents gaar (in hazegaar)

garwen zw. -de, gerwen 1 gereed maken, uitrusten, voorzien 2 kleden, tooien 3 bereiden van voedsel • Noordhollands gerven, Westvlaams gerven, Noors gjøre, IJslands gera • van ~ °garuw/°gaar ‘gereed’

garzelen zw. -de zie garzen

garzen st. gors, h. gegorzen, garzelen 1 verstarren 2 huiveren van afschuw, de nekharen recht overeind hebben • Westvlaams kerzelen • ~ garstig ‘ranzig; walgelijk’, wel ~ °gorre ‘oude merrie’, mog. ~ °gors ‘gaspeldoorn’

gat o. gaten 1 doorgang, toegang, poort 2 steeg, straat • Westvlaams gat, Gronings gat, Fries gat, jit, jet, Engels gate, gew. yat • hetz. als gat ‘opening’, ~ °gatuw¹/°gate¹, °geten/°begeten

gate¹ v. zie gatuw¹

gate² v. zie gatuw²

gatuw¹ v., gate¹ 1 weg, straat, pad • Duits Gasse, Noors gate, IJslands gata • ~ °gat, °geten/°begeten ‘te pakken krijgen; bereiken, vinden’

gatuw² v. gate² 1 gebruiksvoorwerp, werktuig, wapen: gatuwen spullen, uitrusting 2 versiersel, ornament • Engels *yate (verholen in heriot), verouderd IJslands götvar mv. • wel van een vroeg beklemtoonde vorm van ge- + afl. van °tooien/°touwen ‘doen; maken, bereiden’, vgl. °vratuw/°vrate

gauw v. 1 opmerkzaamheid, aandacht, acht • in °gauweloos, ~ °gauwen¹, °gauwelen, mog. eig. ‘vlugheid van geest’ en ~ gauw ‘vlug’

gauwelen zw. -de 1 onbeschaamd en nieuwsgierig rondkijken • Zeeuws gauwelen • ~ °gauw, °gauwen¹

gauweloos bn., gauwloos 1 achteloos, slordig, nalatig, ew. °gomeloos/°goomloos • Vlaams Gauweloos, Gauwloos (achternaam), IJslands gálaus • van °gauw

gauwen¹ zw. -de 1 gadeslaan, schouwen • IJslands gá • ~ °gauw, °gauwelen

gauwen² zw. -de 1 haasten, reppen: gauwt u! • van gauw ‘vlug’

gauwloos bn. zie gauweloos

gavel v. 1 gift 2 schatting, cijns, belasting: gavel staan schatplichtig zijn, ew. °gam/°gammer • ~ geven

gaweg m. 1 voetpad, looppad, smalle weg voor voetgangers

gebade v. 1 vertrouwen

ged o. gedden, gedde 1 lied 2 gedicht • ~ °gaden

gedals o. gedalsen 1 leven, beweging, rumoer: een groot gedals maken • van °dalsen/°delsen ‘stampen, druisen, herrie maken’

gedaven st. gedoef, is gedaven zie daven¹

gedde o. zie ged

gede¹ v., gee 1 verlangen, gebrek 2 belijdenis van het geloof • ~ °gijd, °gijtsen, mog. ~ °gijnen ‘gapen, openstaan’

gede² m. zie jede

geden st. gad, h. gegeden zie jeden

gedocht m. zie gedoft

gedoef bn. gedoever, -st 1 passend 2 gepast • Drents deuve • ~ °daven¹, deftig

gedoft m., gedocht 1 roeimaat, roeimakker, iemand waarmee een roeibank wordt gedeeld 2 maat, makker • van doft/docht ‘roeibank’

gedongen bn. 1 volwassen, welgegroeid 2 uitstekend, voornaam, volmaakt • oud voltooid deelwoord van °dijen¹/°dingen¹ ‘vast worden, verdikken; voorspoedig groeien’

gedui bn., geduide 1 goed, welwillend, zachtaardig, minzaam 2 wijs, beschaafd • Fries tsjoed, IJslands þýður • mog. ~ °dauw ‘zede’

geduide bn. zie gedui

gedwaren zw. -de 1 harmoniseren, in overeenstemming brengen

gee v. zie gede

geef v. zie geve

geek m. zie jeek

geer¹ m. 1 speer, spies • in aalgeer/elger, °atgeer ‘werpspeer’, °navegeer/avegaar en eigennamen als Gerhard, Gerbrand, Gernand, ~ geer ‘spits stuk land’, °gijzel ‘loot; pijl’

geer² v. zie jeer

geheer bn. geheerder, -st 1 aanzienlijk, roemrijk 2 verheven 3 uitstekend, heerlijk • ~ heer, heerlijk

geherm m./o. zie herm

gehermen zw. -de zie hermen¹

gehugd v. zie hugd

gehugdig bn. zie hugdig

gehuur bn. gehuurder, -st 1 lief, zachtzinnig, vriendelijk 2 dierbaar • IJslands hýr • in °ongehuur/onguur, ~ huwen

geigen zw. -de 1 afwijken 2 overschrijden, overtreden • Noors geiga, geia, IJslands geiga

geiteling m. 1 merel, zwarte lijster, ew. °ansel 2 lijster, ew. °drossel • Drents geiteling, geteling, gieteling, Oostfries geitel, Westfaals gaidling, IJslands geitungr ‘wesp’ (voorheen ‘vogel’) • wel niet ~ geit ‘sikdrager’

gekel m. zie jekel

gel m. 1 lust • ~ °galen² ‘verlangen’

gelauwen zw. -de zie lauwen

geld bn. 1 onvruchtbaar, van mensen en dieren, ew. °steer 2 onbevrucht: een geld ei 3 niet drachtig, niet zwanger: een gelde koe • Drents gel • ~ °gelt, °gout

geleef m. -leven 1 makker, metgezel, ew. °gemaat • eig. ‘broodgenoot’ en ~ °leef² ‘brood’

gelf v. gelven, gelve 1 golf, baar, verheffing van het water • mog. ~ °golf ‘verhoogde houten vloer’

gelimp v. zie limp

gelimpen st. gelomp, h. gelompen zie limpen

gelingen st. gelong, is gelongen zie lingen

geloem bw. 1 rijkelijk, in overvloed, dik: de bloemen bloeien geloem 2 dikwijls, vaak • van loem¹ ‘toegeeflijk; zacht; mild; rijkelijk’

gelp v. 1 overmoed, grootspraak 2 pracht, weelde • ~ galpen ‘schreeuwen’

gelt v. 1 gesneden vrouwelijk zwijn • Zeeuws gèlt, Sallands gelt • van °gout

geluw bn. 1 zonkleurig • Westvlaams geluw, geelw, Duits Gelb, Engels yellow • oude nevenvorm van geel

gelve v. zie gelf

gemaat m. 1 makker, metgezel, ew. °geleef • Nederduits mât (ontleend als maat) • eig. ‘etensgenoot’ en ~ °met¹ ‘eten, voedsel’

gemagen mv. 1 twee of meer lieden die onderling verwant zijn • van maag ‘verwant’, vgl. gebroeders van broeder

gemang¹ bn. zie mang¹

gemang² vz. zie mang²

gemeed bn. zie gemeid

gemeid bn., gemeed 1 kreupel, gewond 2 gek, dwaas, dom 3 lichtzinnig, speels 4 vrolijk, blij, verheugd • ~ °meiden² ‘beschadigen, verwonden’

gemet o. gemeten zie met³

gemund¹ v. zie mund¹

gemundig bn. zie mundig

genan m./v. genannen, genanne 1 naamgenoot • Zeeuws genan • ~ naam, °nennen

genanne m./v. zie genan

genen zw. -de 1 gapen, openstaan • Duits gähnen • ~ °gijnen ‘gapen, openstaan’, °ginnen¹ ‘(zich) openen’

geng bn. 1 begaanbaar, veilig 2 gangbaar, in omloop zijnde, geldig 3 gangbaar, gewoon, veel voorkomend, vaak voorkomend • Zaans geng • van °gangen ‘gaan’ (vgl. °feng naast vangen), ~ gang, °ganger/°genger

gengelen zw. -de zie gangelen

genger m. zie ganger

genist v. 1 redding, verlossing 2 genezing, heling • van genezen

genogen onr. genag, genocht, h. genogen 1 reiken, toereiken 2 toereikend zijn, voldoende zijn, genoeg zijn • ~ genoeg, °noegen, na, naar

genten zw. -te 1 heel maken, helen, genezen • van °gant ‘(ge)heel’

genucht v. 1 overvloed, toereikendheid • ~ °genogen

gerard o. 1 eten, voedsel 2 maaltijd • mog. ~ °rarn ‘huis’ en/of °rast, rust

gereiden zw. -de zie reiden

geren¹ zw. -de 1 verschrikken, angst aanjagen • ~ geest, °gijzen

geren² zw. -de zie jeren

gerf v. 1 insnijding, keep, kerf 2 spleet, reet, kier 3 geul, greppel • Kortrijks gerve, Zaans gurf, gerf • wel ~ garf ‘schoof’ (dan eig. ‘gesneden koren’)

gern bn. zie garn

geruin¹ m./v. 1 vertrouweling, raadgever, hartsvriend • van °ruin ‘fluistering; geheim (beraad)’, ~ °geruin², °oorruin ‘geheime, vertrouwde raadgever’

geruin² o. 1 raadsel, mysterie • van °ruin ‘fluistering; geheim (beraad)’, ~ °geruin¹

gervang m. 1 harpoen • van °geer¹ ‘speer’ + °vang

gerwe¹v. zie garwe¹

gerwe²v. zie garwe²

gerwen zw. -de zie garwen

geschap o. geschapen 1 schepping, vorming, schepsel 2 beschikking, verordening: de geschapen het noodlot • van °scheppen ‘maken, vormen; ontwerpen; verordenen’

geschien st. geschag, is geschien zie schien

gesibben zw. -de zie sibben

gespeel m./v. 1 speelgenoot, speelmakker 2 vriend, vriendin, gezel, vertrouwde

getaam bn. zie taam

getal bn. -taller, -st zie tal

geten st. gat, h. gegeten, begeten 1 vatten, pakken, te pakken krijgen 2 verkrijgen, verwerven, gewinnen 3 bereiken, vinden, ontdekken • Engels get, beget, IJslands geta • in vergeten, ~ °gatuw¹/°gate¹ ‘weg’, °gat ‘doorgang’, mog. ~ °gant ‘geheel’ (mits eig. ‘omvattend’)

getes¹ bn. getesser, getest zie tes¹

getes² o. getessen zie tes²

getessen zw. -te zie tessen

geumen bn. 1 menselijk 2 mannelijk • van °goom² ‘aardling, mens; man’

geuren zw. -de zie guren

geut m./v. 1 gieting, schenking van vloeistof: een geut water 2 stortbui: hemelse geut 3 waterloop • Antwerps geut, Drents geute, geut, Duits Guss, gew. Engels git • van gieten, ~ goot, °guien²

geve v., geef 1 geschenk, gift • ~ geven, gave, gift

gevee bn. zie vee¹

gevig bn. 1 rijk, weelderig

gevoer bn. zie voer²

gevraag bn. zie vraag

gevulk o. 1 troep, divisie, schare, legeronderdeel • ~ °vulken, volk

gewaarden zw. -de zie waarden

gewijten st. geweet, is geweten 1 nastreven, achtervolgen 2 gaan 3 weggaan, vertrekken • ~ °wijten ‘zien’, °wijen³ ‘azen’, °weide ‘jacht(gebied)’

gewraat m. 1 reisgezel, reismakker 2 gezel, makker • IJslands rati • van °wraten ‘gaan, reizen’

gezelnede v. 1 gezellin, echtgenote, gemalin, eega, gade • van gezel + °-nede

gezen st. gas, is gegezen zie jezen

gezinde¹ m. 1 reisgezel, reisgenoot 2 gevolgsman, volgeling, dienaar • in °huisgezinde, van °zind ‘weg, tocht’

gezinde² o. 1 reisgezelschap 2 hofhouding, gevolg van een heer 3 gezelschap • Duits Gesinde • hetz. als gezin (verbastering), van °zind ‘weg, tocht’

gezindschap v. 1 gezelschap 2 gevolg van een heer • van °gezinde¹ of °gezinde²

gezweren mv. 1 de wederzijdse schoonvaders van een echtpaar: de gezweren lagen elkaar niet • van °zweer ‘schoonvader’, vgl. gebroeders bij broeder

gicht v. zie jecht

gichten zw. -te zie jechten

gichtig bn. zie jechtig

gieken zw. -te zie jieken

gieker bn. giekerder, -st zie jieker

giel m. 1 muil, opengesperde bek • ~ geul

Giel v. zie Jiel

gien st. gag, h. gegien zie jien

giepen st. goop, is gegopen 1 hol zijn • ~ °gopen

gieven st. goof, h., is gegoven zie guiven

giezen st. goos, h., is gegozen zie guizen

gijd m. 1 hebzucht, gierigheid, gulzigheid, vraatzucht • in °gijtsen, ~ °gede¹, mog. ~ °gijnen ‘gapen, openstaan’

gijg v. 1 luit 2 viool • Duits Geige

gijgen zw. -de 1 begeren, verlangen • Faeröers gíggja • ~ °gijnen ‘gapen, openstaan’

gijl o. 1 zever, mondschuim • hetz. als gijl ‘biergist’, in °gijlen ‘aangapen’, ~ °gijnen ‘gapen, openstaan’

gijlen zw. -de 1 aangapen 2 begeren 3 bedelen • van °gijl ‘zever, mondschuim’

gijler m. 1 bedelaar • van °gijlen

gijm v. 1 opening, opensperring • gew. Duits giem, Noors gima, IJslands gíma • ~ °gijnen ‘gapen, openstaan’

gijnen st. geen, h. gegenen 1 gapen, openstaan • Noors gina, IJslands gína • ~ gijn ‘takel’, °gijgen ‘begeren’, °gijm ‘leegte’, gijpen, °gijl ‘zever, mondschuim’, geil, geeuwen, °guwen, °ganen ‘gapen, openstaan; begeren’, °ginnen¹ ‘(zich) openen’

gijtsen zw. -te 1 begeren, belust zijn op, met hebzucht verlangen • Duits geizen • van °gijd ‘hebzucht’, ~ °gede¹ ‘verlangen’

gijver bn. gijverder, -st 1 hebzuchtig, gierig, gulzig • mog. ~ °gijnen ‘gapen, openstaan’

gijzel m. -s 1 scheut, twijg, loot 2 dunne stok 3 pijl, ew. °arwe/°erwe, °vijl, °vliek 4 telg, afstammeling 5 kind dat als borg voor de vrede door een wedijverend huis wordt opgevoed: te gijzel geven, nemen, houden • Duits Geisel, IJslands gísl • hetz. als gijzelaar (latere verlenging), in Gijselte, voornamen als Gijsbert, Gijsmar, ~ gesel, °geer¹ ‘speer’

gijzen st. gees, is gegezen 1 afgrijzen, in grote angst verkeren • ~ geest, °geren²

gilster o. 1 schatting, belasting • ~ geld

gim m. gemen 1 winter: dit veulen is een gim oud 2 sneeuw

gimmen st. gom, h., is gegommen, gimpen 1 springen, huppelen • Noors gimpa

gimpen st. gomp, h., is gegompen zie gimmen

gin¹ bn. ginner, -st 1 open, wijd, weids, uitgestrekt, ruim, groot • in °gin², van °ginnen¹ ‘(zich) openen’

gin² o. ginnen 1 wijde opening, afgrond, leegte • van °gin¹, ~ °ginnen¹ ‘(zich) openen’

ginder v. zie jinder

ginnen¹ st. gon, h., is gegonnen 1 openen, openmaken 2 zich openen, opensperren • in ontginnen, ~ °gin¹, °gin², °ginnen² ‘lachen’ (eig. ‘de mond opensperren), °genen ‘gapen, openstaan’, °ganen ‘gapen, openstaan’, °gand ‘begerend’, °gijnen ‘gapen, openstaan’

ginnen² zw. -de, ginniken 1 lachen, spottend lachen 2 gekheid maken, grappen 3 voor de gek houden, beetnemen, ew. foppen, bedotten • IJslands ginna • eig. ‘de mond opensperren’, in ginnegappen ‘onhebbelijk lachen’, ~ °ginnen¹ ‘(zich) openen’

ginniken zw. -te zie ginnen²

gint vnw. 1 dat: gint jaar komend jaar; dit of gint • Westfaals gint • naast gene ‘die’, ~ ginds, ginder, °beginden ‘voorbij’

gissen zw. -te zie jessen

gister v. 1 hand, ew. °mond, °volm • mog. ~ gast

git vnw. zie jit

glaar¹ bn. glaarder, -st 1 schitterend, helder 2 helder van de ogen • ~ glas

glaar² o. 1 barnsteen, amber • ~ glas

glan bn. glaner of glanner, -st 1 helder, zacht schijnend, glanzend • oordnaam Glane (voorheen stroomnaam) • ~ gloeien

gland bn., glend 1 glimmend, glanzend 2 gloeiend 3 heet • Westfries gland, Gronings glìnde, glìnne, glìn • ~ °glinden/°glinten of gloeien

glauw bn. 1 goed ziend, scherpziend, voorzichtig, nauwkeurig, wijs 2 goed te zien, duidelijk zichtbaar, helder • Zaans glouw, glooi, Noors gløgg, IJslands glöggur • wel ~ °gluimen ‘dreigend kijken’

gleim m. 1 glans, schijnsel, schittering, licht • Engels gleam • ~ °glijmen

glend bn. zie gland

glezen bn. 1 glazen, van glas gemaakt, op glas lijkend • van glas

glief v., glieven 1 gleuf, kier • Drents glieve, Sallands glieve, IJslands gljúfur m. • ~ gleuf, glop ‘smalle doorgang’

glijmen st. gleem, h. geglemen 1 schijnen, schitteren • ~ °gleim, °gluw

glijten st. gleet, h. gegleten 1 schijnen, glitteren • Duits gleißen • ~ glitteren

glinden st. glond, h. geglonden, glinten 1 schijnen, schitteren 2 kijken • ~ glunderen, glinsteren, glans, mog. ~ °gland/°glend

glinten st. glont, h. geglonten zie glinden

gloef m./v. zie gloeve

gloem bn. 1 nevelachtig, schemerachtig 2 troebel

gloemen zw. -de 1 duisteren, duister worden • van °gloem

gloeve m./v., gloef 1 handschoen • Engels glove • van ge- + °loeve ‘handvlak’

gloom m. 1 vrolijk geluid, gejubel • IJslands glaumur

gluimen zw. -de 1 dreigend zien, staren 2 nijdig, vals zijn (gezegd van honden) • wel ~ °glauw ‘scherpziend’

gluw o. 1 vreugde, vrolijkheid, blijdschap • Engels glee • ~ °glijmen

gnap bn. gnapper, -st 1 nauw, eng 2 nauwsluitend, welvoeglijk, net 3 aantrekkelijk, mooi, bevallig 4 bekwaam, flink, kloek • Zaans gnap, verouderd Fries gnap, gnep • hetz. als knap (verbastering), wel eig. ge-nap en ~ °noever ‘bekwaam’

gneest m. 1 vonk • Noors gneiste • ~ °gnijzen

gnijden st. gneed, h. gegneden 1 wrijven • Noors gni, gnide • ~ °gnijzen

gnijzen st. gnees, h. gegnezen 1 verbrijzelen, vergruizen 2 knarsetanden 3 de tanden tonen, grijnzen, grinniken 4 mopperen, morren • Drents gniezen, Fries gnize, Noors gnisa, IJslands gnísta • hetz. als kniezen (gew., verbastering), ~ °gnisteren, °gneest, °gnijden

gnisteren zw. -de 1 knetteren • Fries gnisterje, Duits gnistern, knistern (ontleend als knisteren) • ~ °gnijzen

gobbelen zw. -de zie gobben

gobben zw. -de, gobbelen, gobberen 1 stromen, plenzen 2 gutsen, klotsen, heen en weer bewegen, van vloeistof 3 overgeven, braken • Gronings gobben, gobbeln, Drents gobben, IJslands gubba • ~ °guiven

gobberen zw. -de zie gobben

gode v. 1 geroep 2 spot, beschimping • Noors gau, verouderd IJslands gauð • ~ °gooien/°gouwen ‘schreeuwen, roepen’, °guien¹ ‘(aan)roepen’

godeweb o. 1 goddelijk weefsel, zeer kostbare stof • van oud mv. van god + web

goedspel o., gospel 1 de blijde boodschap, het evangelie • Engels gospel • van goed + °spel ‘verkondiging, verhaal’

goelen zw. -de 1 groeten 2 sussen, troosten • IJslands gæla • ~ °galen¹

goem m., goom³ 1 gehemelte, verhemelte 2 tandvlees • Duits Gaumen, Engels gum, IJslands gómur • ~ °ganen ‘gapen, openstaan’

goken zw. -te 1 misleiden, voor de gek houden, bedriegen, beetnemen, ew. foppen, trullen • van °gook ‘koekoek’ (eig. ‘bedrieger’), ~ goochelen, °guigen

golf o. golven 1 verhoogde houten vloer 2 vak in de schuur voor de berging van koren en hooi • Drents golf, goul, Fries golle, Noors golv, IJslands gólf • mog. ~ °gelf ‘golf, baar, verheffing van het water’

gollen zw. -de 1 luid zingen 2 roepen • ~ °galen ‘roepen; zingen’, gillen

gomeloos bn., goomloos 1 achteloos, slordig, nalatig, ew. °gauweloos/°gauwloos • van °goom¹

gomen zw. -de 1 de aandacht op iets vestigen, letten op, bezien 2 zorg dragen voor 3 menen, van mening zijn • gew. Duits gaumen, gäumen, Noors gjemme, gjømme, IJslands geyma • van °goom¹

gond¹ v., gonde 1 strijd, krijg, oorlog, ew. °baduw, °hade, °hild • in voornamen als Hildegond, ~ °banen² ‘doden’, mog. ~ °gond²

gond² m. 1 zweer, ontsteking • gew. Engels gound • in °gonderave, mog. eig. ‘wond, slag’ en ~ °gond¹

gonde v. zie gond¹

gonderave v. 1 hondsdraf (Glechoma hederacea), vanouds een middel tegen zwerende wonden • hetz. als hondsdraf, onderhave (verbasteringen), van °gond² ‘zweer, ontsteking’ + °rave² ‘rank’

gondvaan m. 1 krijgsvaandel • van °gond¹+ vaan

gooien zw. -de, gouwen 1 schreeuwen, roepen 2 huilen, gieren, van de wind • Fries geie, gew. Noors gøy, verouderd IJslands geyja • ~ °gode ‘geroep’, °guien¹ ‘(aan)roepen’

gook m. 1 koekoek 2 dwaas • Duits Gauch, Noors gjøk, IJslands gaukur • eig. ‘bedrieger’, ~ °goken ‘misleiden, voor de gek houden’, goochelen, °guigen ‘heimelijk doen; misleiden’

goom¹ m./v. 1 aandacht, opmerkzaamheid: goom nemen op iets 2 feestelijk onthaal, gastmaal 3 mening, inzicht: naar zijn goom • Noors gaum, IJslands gaumur • in °gomeloos, °gomen, mog. ~ god (mits eig. ‘het geachte’)

goom² m. 1 aardling, mens: goden en gomen 2 man • IJslands gumi • in bruidegom, °druchtegom, °zezegom, °geumen , mog. ~ gammel ‘vervallen, oud’ (mits eig. ‘tot de aarde bestemd’ o.i.d.), mog. ~ °mane/°maan²/man en vandaar °mens (mits m- vereenvoudigd uit gm-)

goom³ m. zie goem

goomloos bn. zie gomeloos

goor bn. goorder, -st, gorig 1 treurig, verdrietig 2 armzalig • ≠ goor ‘smerig, vies’

gopen v. 1 lege hand 2 de beide handen gekomd samengehouden • ~ °giepen

goren zw. -de zie guren

gorig bn. zie goor

gorre v. 1 oude, versleten merrie, knol: gorre om guil gelijk tegen gelijk • Gents gorre, Fries goarre, Duits Gurre, Gorre • wel ~ °garzen ‘verstarren’

gorren zw. -de 1 rommelen, knorren, snorren, grommen • Duits gurren, gew. Engels gurr, gurl

gors m. 1 gaspeldoorn (Ulex europaeus), een stekelige, licht ontvlambare struik die na brand snel weer groeit, ew. °vurs/°vors • Engels gorse • mog. ~ °garzen/°garzelen ‘verstarren’, dan wel ~ °gorselen/°gorstelen ‘verschroeien’

gorselen zw. -de, gorstelen 1 verschroeien, verbranden, verzengen, uitdrogen • Zaans garstelen, Fries goarselje • mog. ~ °gors ‘gaspeldoorn’

gorstel v. 1 kraakbeen • Engels gristle

gorstelen zw. -de zie gorselen

gospel o. zie goedspel

gosselen zw. -de zie gussen

gouder o. 1 toverlied, bezwering 2 tovenarij • IJslands galdur • ~ °galster ‘toverlied’, °galen¹

goudroden bn. 1 met gulden ornamenten versierd • van goud + °roden

goudvinger m. 1 ringvinger

gout m. 1 gesneden mannelijk zwijn • ~ °geld ‘onvruchtbaar’, °gelt

gouwen zw. -de zie gooien

gouwman m. -mannen, -lui, -lieden 1 streekgenoot 2 dorpeling • Fries geaman, Engels yeoman • van gouw ‘landstreek’ + man

gra bn. 1 askleurig • oude nevenvorm van grauw, ~ °grieuwen/°grauwen, °grieken/°graken

graad m. 1 honger 2 begeerte, gulzigheid, hebzucht • Engels greed • in graag (ouder gradig)

graafnede v., gravenede 1 gravin • van graaf + °-nede

graan v. zie grane

graat m. 1 gehuil, geween • ~ °graten

graken zw. -te zie grieken

graking v. zie grieking

gram bn. gramer of grammer, -st 1 boos, verstoord, toornig, verbolgen, vijandig • Gronings gram, Noors gram, IJslands gramur • ~ grim, °grimmen

gramhugdig bn. 1 geneigd tot vijandigheid • van °gram+ °hugdig

gran bn. granner, -st 1 scherp, puntig 2 scherp, nauwkeurig • Oostfries gran, Noors grann, IJslands grannur • ~ °grane/°graan ‘kafnaald’, graat

grand m. 1 grof zand 2 grof meel • Gronings grand, Fries grân o., IJslands grandi • ~ grind, °grinden

grane v., graan 1 kafnaald, ew. °eil, °ein 2 dennennaald, sparrennaald, ew. °bar, °leem 3 borstelig haar, baardhaar, snorhaar: zijn granen opsteken zijn knevels opstrijken 4 graat • Westvlaams granen mv., Duits Granne, Noors gran, IJslands grön • ≠ graan ‘koren’, ~ °gran ‘scherp’, graat

granten zw. -te 1 op iets belust zijn • in °granter

granter m. 1 landloper, bedelaar • van °granten

graten st. griet, h. gegraten 1 wenen, huilen 2 rouwen • Noors gråte, IJslands gráta • ~ groeten, °graat

grauwen zw. -de zie grieuwen

gravenede v. zie graafnede

grede v., gree 1 wijdbeense stand 2 stap • ~ °grijden

gree v. zie grede

gremmen zw. -de 1 boos maken, kwaad maken • ~ grim, gram, °grimmen

grete v. 1 begerigheid, sterk verlangen • ~ gretig

greur m. 1 verschrikking, iets vreselijks 2 angst, grote vrees • ~ °griezen

grevel m., greving 1 das • Gronings greven, Westfaals griəwel, Noors grevling • ~ graven

greving m. zie grevel

grieken zw. -te, graken 1 dagen, aanbreken van de dag • hetz. als krieken (verbastering), ~ °grieking/°graking, °grieuwen/°grauwen, °gra/grauw

grieking v., graking 1 dageraad, morgenstond, ochtendschemering • van °grieken/°graken

griet o. 1 grof zand, steengruis 2 strijdperk, krijt • gew. Engels greet • ~ grut, gort, °grieten ‘vermorzelen, verbrijzelen’

grieten st. groot, h. gegroten 1 vermorzelen, verbrijzelen • ~ °griet, groot, grut, gort, °grom

grieuwen zw. -de, grauwen 1 dagen, aanbreken van de dag • Antwerps grauwen, Noors gry • ~ °grieken/°graken, °gra/grauw, mog. ~ guren/geuren ‘lekken, vallen, van koren e.d.’ (mits eig. ‘stralen’)

griezen st. groor, h. gegroren 1 bang maken, verschrikken • ~ °greur, wel ~ gruwen, niet ~ griezelen (met gew. ie i.p.v. ij), °grijzen, afgrijzen

grijden st. greed, h. gegreden 1 de benen uiteen zetten, wijdbeens staan 2 een stap zetten, stappen • ~ °grede

grijm m./v., grim 1 vlek, smet 2 roet, zwartsel, smeer 3 zwart gesmeerd gezicht 4 vermomming, mom, masker 5 helm, al dan niet met masker 6 boze geest, kwade geest • Westvlaams grijm, Noordhollands grim, Gronings grim (in grimd ‘gevlekt’), Engels grime, Deens grime, IJslands gríma • in °grijmen en eigennamen als Grimbert, ≠ grim ‘toorn’, voorlopers zijn uitgeleend aan het Frans en teruggeleend als grimas en grime ‘schmink’, vgl. °mas¹/°masser

grijmen zw. -de 1 zwart maken, beroeten 2 knoeien, morsen • Westvlaams grijmen, mog. Drents griemen • van °grijm

grijnen st. green, h. gegrenen 1 flitsen, oplichten 2 snauwen 3 onaangenaam, boosaardig kijken, grijnzen • Gronings grienen • ~ grijnzen, mog. ~ gril ‘overmatig licht; fel, wijd open (van ogen)’

grijp m. 1 gier • van grijpen, ~ grip, greep

grijzen st. grees, h. gegrezen 1 huiveren, gruwen, afgrijzen hebben • Limburgs grijzen, Gronings griezen • in afgrijzen, ~ griezelen (met gew. ie i.p.v. ij), niet ~ °griezen

grim m. grimmen zie grijm

grimmen st. grom, h. gegrommen 1 woeden, tieren, razen • ~ grim, °gram, °gremmen, °grimzen, grommen, °grommel ‘donder; onweer’

grimzen zw. -de 1 woedend zijn, toornen, woeden, razen, wreed optreden • van grim, ~ °grimmen

grind¹ v. 1 schurft • mog. ~ °grinden

grind² v. 1 omheining, hek • IJslands grind, Noors grind • ~ grendel

grinden st. grond, h. gegronden 1 knarsen, malen, verbrijzelen, vermorzelen • Engels grind • ~ °grand, grind, mog. ~ °grind¹

grippen zw. -te 1 pakken, vastpakken, grijpen, vasthouden • Engels grip • ~ grijpen

gro m. zie grode

grobben zw. -de 1 schrapen, bijeengrijpen • ~ grabbelen

grode m., gro 1 boezem, borst 2 schoot

grom o. grommen, grum 1 stofje, vuiltje 2 stof, vuil 3 neerslag, bezinksel, droesem 4 kroost, kinderen, kind • Drents grom, grum, Gronings grom, Fries grom, gew. Zweeds gromm, gorm • hetz. als grom ‘visingewanden’, in °grommen ‘zachtjes sneeuwen’, °grommig ‘groezelig’, °grummel ‘kruimel; stofdeeltje’, ~ °grieten ‘vermorzelen’

grommel m. 1 donder 2 onweer • Gronings grommel, Drents grommel • ≠ gerommel, in °grommelen, ~ °grimmen ‘woeden, tieren, razen’, grommen

grommelen zw. -de 1 donderen 2 onweren • Gronings grommeln, Drents grommeln, Westfaals grummeln • van °grommel

grommelig bn. zie grommig

grommen zw. -de 1 zachtjes sneeuwen • Drents grommen • van °grom

grommig bn., grommelig 1 groezelig, smerig 2 wazig, troebel 3 onweerachtig, dreigend, vuil • Gronings grommeg, Drents grummelig, grommelig, Westfaals grummelig, Fries grommich, grommelich, gew. Engels grumly, Zweeds grumlig • van °grom, met invloed van °grommel ‘donder; onweer’

groop m. 1 pot 2 ketel

grum o. grummen zie grom

grummel o., grummetje 1 kruimel 2 stofdeeltje 3 beetje • gew. Engels grummel • van °grom/°grum

grummetje o. zie grummel

gruntelen zw. -de zie grunten

grunten zw. -te, gruntelen 1 knorren 2 grommen • Engels grunt, Duits grunzen

guien¹ zw. -de 1 roepen, aanroepen 2 huilen, gieren, fluiten, met name van de wind • Zaans guien • ~ °gooien/°gouwen ‘schreeuwen, roepen’, °gode ‘geroep’, guiten ‘kraaien (van plezier); drenzen; huilen van de wind’, °guis ‘spot’, °guilen ‘huilen’, mog. ~ guil ‘knol’ (vroeger o.a. ook ‘hengst’, vgl. °wreen ‘hengst’ bij °wrijnen ‘huilen’), mog. ~ god (dan eig. ‘het aangeroepene’)

guien² zw. -de 1 gieten 2 stromen, gulpen • Drents guien • ~ gieten, °guiven/°gieven, °guizen

guig m., guiger 1 iemand die (of iets dat) zich verbergt, heimelijk doet, misleidt of gekheid maakt • verouderd Deens gyg, gyger, Noors gygr, jyvr, gjøger v., IJslands gýgur v. • ~ °guigen

guigen st. goog, h. gegogen 1 heimelijk doen, zich verbergen, zich verschuilen 2 misleiden, voor de gek houden 3 gekheid maken, spotten • ~ °guig/°guiger, guichelen, goochelen, °gook ‘koekoek’ (eig. ‘bedrieger’), °goken ‘misleiden, voor de gek houden’

guiger m. zie guig

guilen zw. -de 1 huilen, janken, schreeuwen, roepen • Drents goelen, gew. Engels gowl, goul, gool • ~ °guien¹ ‘roepen; huilen’

guis m. 1 hoon, spot 2 opgetrokken neus, minachtend gezicht • ~ verguizen ‘beschimpen’, °guien¹ ‘roepen; huilen’

guiven st. goof, h., is gegoven, gieven 1 stromen, vloeien • Noors guve, gjuve • ~ °gobben, °guien² ‘gieten’

guizen st. goos, h., is gegozen, giezen 1 gutsen, stromen 2 hoorbaar stromen 3 regenen • Gronings goezen, gew. Engels gowze, IJslands gjósa • ~ °gussen, °guien² ‘gieten’, mog. ~ gul

gunner m. 1 iemand die een ander gunstig gezind is of begunstigt 2 vriend, makker, maat • van gunnen

gur v. gurren 1 meisje • Gelders-Overijssels gör, Nederduits gör, Engels girl (mog. ontleend aan het Nederduits), gew. Zweeds gorre, gurre m. ‘jongen’

guren zw. -de, geuren, goren 1 kijken, staren 2 stralen, pronken • Noordbrabants geure, Drents geuren • mog. hetz. als guren/geuren ‘lekken, vallen, van koren e.d.’ (mits eig. ‘stralen’), mog. ~ °gra/grauw, °grieuwen/°grauwen ‘dagen’

gusselen zw. -de zie gussen

gussen zw. -te, gusselen, gosselen 1 gutsen, stromen • Westvlaams gusselen • ~ °guizen

guwen zw. -de 1 gapen, geeuwen 2 aangapen, hunkerend kijken 3 staren • Westvlaams guwen, Fries gouwe • ~ geeuwen, °gijnen

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Toelichting